حضور بلاکچین در بازارهای مالی

کمتر از یک دهه است که برخورد بلاکچین با بازار‌های مالی به شکل تحقیقاتی شروع شده و در سه سال اخیر محصولات ترکیبی مبتنی بر این تکنولوژی در بازارهای مالی شکل‌ گرفته‌ است. موضوع مهم، توجه به حضور بلاکچین در بازار سرمایه و بخش‌های مختلف آن به عنوان بازیگری ساختارشکن است که می‌تواند دستاورد‌های جدید زیرساختی در حوزه تامین مالی و سرمایه‌گذاری را خلق کند. در این مطلب از آکادمی مزدکس به حضور بلاکچین در بازارهای مالی می‌پردازیم.

الزام دیگری که در این حوزه جهت پیوند دو مفهوم بازار‌های سرمایه و بلاکچین در ایران و سایر کشور‌های جهان وجود دارد، ظهور نسل جدیدی از سرمایه‌گذاران است. افرادی از نسل‌های جدید که پارادایم‌های ذهنی ِ سرمایه‌گذاری آنها، تحت تاثیر حضور در پلتفرم‌های معاملاتی بین‌المللی رمزدارایی‌ها در حال تغییر است. آنچه که در این نسل به خوبی احساس می‌شود، نیاز به سرعت‌بخشی سرمایه‌گذاری، یکپارچگی و دسترسی به دارایی‌های گسترده، زیرساخت‌های مقیاس‌پذیر جهت توسعه و تجربه کاربری بهبود یافته است. مواردی که در نهایت منجر به توسعه اقتصادی کشور و باعث ورود سرمایه‌های گسترده‌تر به بازار سرمایه داخلی خواهد شد.

بازار سرمایه و بلاکچین برای ترکیب شدن، راهی نسبتا طولانی‌ را در پیش دارند، روندی زمان‌بر که در نهایت طی آن تمامی عملیات‌ها و فرایند‌های مورد نیاز در یک شبکه بلاکچینی اتفاق بیافتد. گفتنی است فضای قانون‌گذاری و توسعه فنی نیز برای مقیاس‌های گسترده، نیازمند صرف زمان زیادی هستند.

اگرچه امروز در برخی پلتفرم‌ها، فرایند عرضه توکن بهادار برخی شرکت‌ها انجام می‌شود اما نمی‌توان همچنان آن را به بزرگی بازار‌های معاملاتی سهام نیویورک بدانیم. حاصل ترکیب بازار سرمایه و بلاکچین باعث پدیدار شدن مفهومی به نام توکن‌های بهادار خواهد بود.

برای ساده‌سازی این بحث باید گفت هر دارایی‌ که در بستر بلاکچین به ازای آن توکن ایجاد، عرضه و مورد معامله قرار بگیرد، به عنوان توکن دارایی شناخته می‌شود. مفهوم توکن دارایی‌‌ها موج بزرگ بعدی نوآوری حوزه بلاکچین است که می‌تواند به کل فضای دنیای مالی را تغییر دهد. این موضوع از آن جهت اهمیت دارد که پارامتر شفافیت و اعتماد از عناصر مهم هر دو حوزه بلاکچین و دنیای مالی هستند.

توکن دارایی‌ بر خلاف سایر انواع توکن‌‌ها مانند توکن‌‌ کاربردی یا توکن‌ پرداختی مبتنی بر اثبات مالکیت و رعایت حقوق کنترلی و مدیریتی روی دارایی خاصی است که این دارایی‌ها طیف بزرگی را در بر می‌گیرند و شامل مواردی همچون سهام، ساختمان، زمین، سکه، طلا، کامودیتی‌ها و همچنین دارایی‌‌های نامشهود مانند حق امتیاز، برند و… می‌شوند.

قبل از بررسی انواع توکن دارایی‌ها، لازم است ابتدا با مفهوم بهادار شدن دارایی آشنا شویم؛ بهادار شدن دارایی فرآیندی است که یک نهاد دارنده دارایی (سهام و سایر دسته دارایی‌ها) به‌عنوان ناشر اقدام به عرضه دارایی‌های خود در فضای عمومی کرده و همچنین امکان معامله آن را در بازار ثانویه نیز فراهم می‌کند.

برای پاسخ دادن به این سوال که «آیا دارایی قبلا در فضای خارج از محیط بلاکچین بهادار شده است یا خیر؟» می‌توانیم توکن دارایی‌ها را به دو دسته «توکن با پشتوانه دارایی بهادار» و «توکن بهادار» تقسیم کنیم.

توکن با پشتوانه دارایی بهادار به آن دسته از توکن‌ها گفته می‌شود که در فضای بیرون از بلاکچین بهادار شده‌اند و تنها با تغییراتی در ظاهر آنها توسط یک توکن در بستر بلاکچین ارائه می‌شوند؛ این نوع توکن‌ها از دو مزیت اصلی زیر بهره‌مند هستند:

1. افزایش ساعات معاملات دارایی‌ها و ۷*۲۴ بودن بازار معاملات ثانویه

2. عدم تمرکز تاریخچه معاملات انجام شده در یک نهاد و ثبت تمام معاملات در ساختار بلاکچین و فناوری دفتر کل توزیع شده

به توکن‌های با پشتوانه دارایی بهادار توکن‌های غیر بومی بلاکچین نیز می‌گویند.

دسته دوم توکن‌ها که توکن‌های بهادار هستند در واقع برخلاف دسته اول برای اولین بار در ساختار بلاکچین بهادار و توسط نهاد ناشر عرضه شده‌اند؛ این نوع توکن، توکن‌های بومی بلاکچین نیز نامیده می‌شوند. 

از ابتدای سال ۲۰۱۰ تامین مالی جمعی تقریبا مفهومی جذاب برای دنیا آفرید که طی آن کارآفرینان و افرادی که دغدغه خلق و نوآوری داشتند به راحتی نسبت به قبل، اقدام به تامین مالی و جذب سرمایه می‌کردند. این اتفاق تقریبا تا اواسط سال‌ ۲۰۱۷ مورد استقبال کارآفرینان بود اما در همین سال‌ها بود که تقریبا ظهور و تاثیرگذاری بلاکچین و به‌طور کلی اقتصاد کریپتو به چشم آمد و بخش بزرگی از کسب‌وکارها از طریق عرضه اولیه سکه اقدام به جذب سرمایه کردند؛ طی این زمان به‌دلیل نبود زیرساخت‌های مناسب و عدم فرهنگ‌سازی، اکثر پروژه‌هایی که از این طریق ارائه شدند کلاه‌برداری کردند و منجر به شکل‌گیری حباب ICO شدند؛ بعد از فروکش کردن حباب ICO از آپریل سال ۲۰۱۹ تقریبا مفاهیم اولیه مربوط به عرضه توکن‌های بهادار شکل گرفت. فرآیندی که در آن کارآفرینان و کسب‌وکار‌هایی که نیاز به تامین مالی دارند در فضایی قانون‌مند‌تر و شفاف‌تر، این مهم را انجام می‌دهند.

توکن‌های بهادار حقوق خاصی را برای دسته‌های مختلفی از سرمایه‌گذاران تعریف می‌کنند، برای مثال می‌توان حق رای و مشارکت در امور جاری شرکت، سهم از درآمد و سود شرکت و… را مورد بررسی قرار داد و توکن‌ها را بر اساس ویژگی مد نظر هر ناشر منتشر کرد؛ این دسته از توکن‌ها عموما به چهار دسته اصلی زیر تقسیم می‌شوند:

1. توکن‌های سهامی: این توکن‌ها در واقع همان سهام شرکت‌هایی هستند که تاکنون عرضه نشده‌اند و برای اولین در این ساختار نشر پیدا می‌کنند، نکته‌ی مهم درباره توکن‌های سهامی آن است که ناشر باید خود شرکت سرمایه‌پذیر باشد و نهاد واسطی نقش ناشر را نباید بازی کند. در مقابل سرمایه‌گذاران حق تصمیم‌گیری بر اساس میزان توکن‌های خود را دارند و می‌توانند در امور جاری و مهم شرکت تاثیر بگذارند؛ در این نوع توکن‌ها اثبات بر اساس مالکیت وجود دارد و هر توکن به منزله مالکیت بخشی از سهام شرکت است.

2. توکن‌های بدهی: در این توکن‌ها بر خلاف دسته قبلی، سرمایه‌گذاران توانایی تصمیم‌گیری و مدیریت شرکت را ندارند و تنها به اندازه قرارداد شکل گرفته و تعیین شده در ساختار هر توکن، سود معینی را دریافت خواهند کرد. نهاد سرمایه‌پذیر نیز با انتشار این توکن اقدام به تامین مالی و جذب سرمایه برای شرکت خود خواهد کرد.

3. توکن‌های مشارکتی یا توکن‌های صندوقی: این توکن‌ها در واقع نمونه تعدیل شده‌تری از دسته اول هستند که پیرامون آنها، سرمایه‌گذاران توانایی تصمیم‌گیری در امور شرکت را ندارند و تنها در سود حاصل از فعالیت‌های نهاد سرمایه‌پذیر مشارکت دارند، در این مدل یک نهاد واسط باید حضور داشته باشد و نقش ناشر را بازی کند؛ به این ترتیب که سهام را از شرکت سرمایه‌پذیر دریافت کرده، اقدام به انتشار آن به‌عنوان دارایی‌های خود خواهد کرد و حقوق مدیریتی و تصمیم‌گیری نیز به‌عهده نهاد ناشر خواهد بود.

4. توکن‌های کالایی: توکن‌های کالایی یک شیوه مدرن در مالکیت کالاها هستند که می‌توانند انواع کالاها را در فضای بلاکچین نمایندگی کنند. اغلب برای انتشار این دسته از توکن‌ها نیازمند آن هستیم تا فضاهای فیزیکی تحت عنوان انبار کالا وجود داشته باشد که نهاد امین دارایی بتواند در شرایط مشخصی دارایی‌ها را مورد بررسی قرار دهد.

باید بپذیریم مسیر توسعه جهانی به این سمت آغاز شده و بازار سرمایه ایران امروز بیش از هر زمان دیگری برای بهبود خود نیازمند این مسیر جدید است، چرا که آینده‌ی آن با اقتصاد توکن‌های بهادار گره خورده است.