آشنایی با توکن حاکمیتی، یک ابزار دموکراسی بلاکچینی

شبکه‌های بلاکچینی عمومی از یک معماری توزیع‌شده بهره می‌برند. در این معماری توزیع‌شده، شبکه تحت مالکیت و مدیریت یک نهاد مرکزی نبوده و همه افراد می‌توانند با عضویت در آنها نسبت به بررسی تراکنش‌ها و صحت‌سنجی آن اعمال نظر کنند. با اینکه این شبکه تحت مدیریت واحد اداره نمی‌شود؛ اما باید بنابر نیازهای بازار و یا وجود ایرادات فنی، تغییراتی در ساختار فنی و اجرایی خود ایجاد کنند. حال سوال اینجاست که در این مدل شبکه‌ها، تصمیم‌گیری در مورد اعمال تغییرات و به‌روزرسانی‌ها طی چه پروسه‌ای و با نظر چه افرادی صورت خواهد گرفت. با آکادمی مزدکس تا انتهای این مقاله همراه باشید تا در مورد توکن حاکمیتی و نقش آنها در مدیریت شبکه‌های بلاکچینی بیشتر بدانیم.

توکن حاکمیتی (Governance token) چیست؟

توکن حاکمیتی نوعی رمزارز است که به دارندگان خود اجازه می‌دهد در مورد مسیر حرکت و توسعه یک پروژه بلاکچینی رأی و نظر دهند. هدف اصلی توکن‌ حاکمیتی، غیرمتمرکز کردن فرایند تصمیم‌گیری در پروژه‌های بلاکچینی است و به دارندگان توکن اجازه می‌دهد نظرات خود را در مورد شیوه توسعه آتی یک پروژه اعمال کنند.

ازآنجایی‌که دارندگان توکن‌های حاکمیتی به‌واسطه خرید این توکن‌ها بیش از دیگران در آن پروژه بلاکچینی سرمایه‌گذاری کرده‌اند، نسبت به سایرین، بسته به نتایج به‌دست‌آمده از پروژه، شانس کسب سود یا احتمال ضرر بیشتری نیز دارند. اعضای جامعه دارندگان توکن‌های حاکمیتی یک پروژه، می‌توانند با استفاده از این توکن‌ها، جهت، ویژگی‌ها و امکانات یک پروتکل بلاکچینی را به‌صورت مستقیم تحت تاثیر قرار دهند. این ویژگی‌ها می‌تواند دامنه گسترده‌ای را از اعمال تغییرات از رابط کاربری گرفته تا رای دادن برای تعیین میزان کارمزد و شیوه توزیع پاداش را شامل شود. همچنین دارندگان این توکن‌ها می‌توانند در کدهای زیرساختی پروژه خود نیز تغییر اعمال کنند.

با اینکه بسیاری از توکن‌های پروژه‌های دیفای (پروژه‌های مالی غیرمتمرکز)، توکن‌های حاکمیتی هستند، بااین‌حال این آنها صرفاً برای رأی‌دهی در آن پروژه‌ها بکار نمی‌روند. دریافت وام، استیکینگ توکن و درآمدزایی از طریق ییلد فارمینگ، برخی از کاربردهای توکن‌های حاکمیتی پروژه‌های دیفای است. در کل تمامی کاربردهای توکن‌های حاکمیتی در پروژه‌های دیفای، توزیع قدرت در میان عموم و از بین بردن انحصار در مدیریت پروژه رمزارزی است.

توکن‌های حاکمیتی نوآوری نسبتاً جدیدی هستند و هنوز گمانه‌زنی‌هایی در مورد کارآمدی آن‌ها وجود دارد. برخی معتقدند این توکن‌ها، کلید تحقق تمرکززدایی هستند و در نقطه مقابل گروهی بر این باورند که توکن‌های حاکمیتی باعث ایجاد تمرکز مدیریت پروژه‌های بلاکچینی در دست افراد محدودی خواهد شد.

نحوه کارکرد توکن حاکمیتی

توکن‌های حاکمیتی به عنوان بنیادی برای ایجاد دموکراسی و مدیریت غیرمتمرکز در سازمان‌های خودگردان غیرمتمرکز (DAO)، پروژه‌های دیفای و اپلیکیشن‌های غیرمتمرکز (DApps) کاربرد دارند. 

عموماً کاربرانی که مشارکت عمده‌ای در کامیونیتی پروژه داشته یا وفاداری خود را به پروژه نشان داده‌اند، به عنوان پاداش، توکن حاکمیتی دریافت می‌کنند. دارندگان این توکن از آن به عنوان رأی استفاده کرده و برای تصمیم بر سر موضوعاتی که در پیشبرد کارآمدتر پروژه تأثیر دارند، اعمال نظر می‌کنند. به‌صورت کلی، دارندگان توکن حاکمیتی با استفاده از قراردادهای هوشمند، رای خود را ثبت کرده تا نتیجه نظرات عموم به‌صورت خودکار و بدون دخالت نهادی خاص، اعلام شود.

هر پروژه، برای خود یک مجموعه قواعد و کاربردهای مرتبط با توکن حاکمیتی دارد. این قواعد می‌تواند در مورد تیم بنیان‌گذار پروژه، سرمایه‌گذاران و کاربران متفاوت باشد. برخی از توکن‌های حاکمیتی تنها برای اعمال رای در مسائل حاکمیتی محدود و خاصی کاربرد دارند. بااین‌حال برخی دیگر قدرت بیشتری در اختیار دارندگان خود قرار می‌دهند و آن‌ها می‌توانند در هر زمینه‌ای از به‌روزرسانی در شبکه گرفته تا بازنگری در قراردادهای هوشمند، اعمال نظر کنند. حتی دارندگان برخی توکن‌های حاکمیتی در کنار اعمال نظر، از محل نگهداشت توکن‌های خود می‌توانند آورده مالی نیز کسب کنند.

معرفی چند نمونه توکن حاکمیتی

۱. توکن میکر (MKR)

میکر دائو (MakerDAO) به عنوان یک DAO مبتنی بر شبکه اتریوم، یکی از اولین صادرکنندگان توکن‌های حاکمیتی است. استیبل کوین MakerDAO، دای (Dai) نام دارد و دارندگان توکن حاکمیتی این شبکه به نام Maker (با نماد MKR)، می‌توانند در مورد پروتکل این شبکه اعمال رای کنند. هر توکن MKR معادل یک حق رای است و تصمیمات دارای بیشترین رای، اعمال می‌شوند.

مسائلی که دارندگان MKR می‌توانند در مورد آن نظر دهند شامل نرخ کارمزدها، قوانین و انتصابات اعضای تیم دائو است و هدف نهایی حفظ ثبات، شفافیت و کارایی استیبل کوین شبکه یا همان Dai است.

۲. توکن کامپاند (COMP) 

یک مثال دیگر از یک پروتکل دارای توکن حاکمیتی، کامپاند (Compound) است. پروتکل کامپاند یک پروتکل دیفای است که کاربران آن می‌توانند رمزارز قرض داده یا قرض بگیرند. این پروتکل یک توکن حاکمیتی با نماد COMP دارد و دارندگان آن می‌توانند در مورد موضوعات مرتبط با پروتکل تصمیم‌گیری کنند.

تعداد توکن‌های COMP دریافتی توسط کاربران، بر اساس سطح فعالیت کاربر در شبکه Compound تعیین می‌شود. بدان معنا که کاربرانی که بیشتر قرض دهند یا قرض بگیرند، غالباً توکن COMP بیشتری دریافت می‌کنند. هر توکن COMP معادل یک رای در شبکه کامپاند است. همچنین افراد می‌توانند با انتقال توکن خود به دیگران، حق رای خود را به آن‌ها واگذار کنند تا آن‌ها به نیابت از آنان در فرایند اعطای رای مشارکت کنند.

لازم به ذکر است در سال 2020، کامپاند مسئولیت مدیریت و کنترل کلید ادمین شبکه را از خود خلع کرد و هم اکنون پروژه به صورت کلی توسط دارندگان توکن مدیریت می‌شود.

مقایسه توکن حاکمیتی و  توکن کاربردی

توکن‌های کاربردی (Utility Token) دارایی‌های دیجیتالی هستند که برای کاربردی خاص مورد استفاده قرار می‌گیرند. برای نمونه، این کاربردها مواردی همچون پرداخت کارمزد یا دسترسی به یک کالا و خدمات است. در نقطه مقابل، توکن‌های حاکمیتی قدرت تصمیم‌گیری در مورد نحوه پیشبرد پروژه را محیا می‌کنند.

موارد استفاده یک توکن کاربردی عموماً به شبکه بلاکچینی خود یا پلتفرم رمزارزی که آن توکن را می‌فروشد گره خورده است. رمزارز BNB یک نمونه خوب از توکن کاربردی است. این توکن برای پرداخت کارمزدهای شبکه بایننس، اعمال رای در مورد فهرست کردن توکن‌های جدید در صرافی بایننس و پرداخت کارمزد ورودی به برخی خدمات بایننس مانند لانچ‌پد (LaunchPad)، کاربرد دارد.

تفاوت اصلی توکن کاربردی و حاکمیتی در آن است که توکن کاربردی هیچ قدرت حاکمیتی در مورد اعمال نظر در فرایندهای کاری و اجرایی شبکه را به دارندگان خود منتقل نمی‌کند. توکن‌های کاربردی، دامنه کاربردهای بسیار بیشتری نسبت به توکن‌های حاکمیتی دارند؛ اما توکن‌های حاکمیتی برای برخی کاربردهای خاص، طراحی‌شده‌اند. همان‌طور که پیشتر بیان شد، از توکن‌های حاکمیتی می‌توان برای استیک کردن و وام‌دهی نیز استفاده کرد.

	توکن کاربردی	توکن حاکمیتی
قدرت حاکمیتی	بدون قدرت حاکمیتی	رای دهی در مسائل مهم شبکه مانند نحوه کارکرد پروتکل
کاربرد	رای‌دهی در موضوعاتی مانند لیست کردن توکن در صرافی، پرداخت کارمزد یا دسترسی به خدمات موجود در یک پلتفرم	استیکینگ و دریافت وام

مزایای توکن حاکمیتی

توکن‌های حاکمیتی شیوه خوبی برای توزیع یک پروژه و انگیزه دادن به کاربران برای مشارکت در شبکه هستند، اما این توکن‌ها می‌توانند پیچیده باشند و قابلیت سوء‌استفاده را دارند. یکی از مزایای کلیدی توکن‌های حاکمیتی، غیرمتمرکز بودن آنهاست. در حقیقت، این توکن‌ها تنها روشی هستند که توسعه‌دهندگان می‌توانند تمرکززدایی را در یک اکوسیستم دیفای پیاده‌سازی کنند. بدون این توکن‌ها، هیچ راهی برای اعمال رای و نظر کاربران در پروژه‌های بلاکچینی نیست.

یکی دیگر از مزایای توکن‌های حاکمیتی دادن انگیزه به کاربران برای مشارکت در یک پروژه بلاکچینی است. برای نمونه چنانچه کاربری توکن‌های COMP نگهداری کند، وی ترغیب می‌شود برای کسب توکن‌های COMP بیشتر، در پلتفرم کامپاند فعالیت کنند و به این ترتیب طی یک فرایند انگیزشی متناوب، ارزش پلتفرم افزایش می‌یابد.

ازآنجایی‌که توسعه‌دهندگان با استفاده از توکن‌های حاکمیتی می‌توانند بر روی توسعه قابلیت‌ها کار کنند، مدل‌های حاکمیتی به توسعه کارآمد شبکه کمک شایانی می‌کنند. در مدل‌های توسعه سنتی، ممکن بود توسعه‌دهنده زمان و هزینه بسیار زیادی را برای توسعه امکاناتی  صرف کند که هیچ‌وقت توسط کاربران استفاده نشود.

معایب توکن حاکمیتی

در کنار مزایای بیان شده، توکن‌های حاکمیتی ایرادات و نقاط ضعفی هم دارند. اول آنکه ممکن است به دلیل پیچیده بودن، مکانیسم کارکرد آن‌ها برای کاربران قابل درک نباشد. برای نمونه برخی پروتکل‌ها چندین توکن باقابلیت‌ها و کارکردهای مختلف دارند. این پیچیدگی منجر به گیج شدن کاربر و عدم درک سازوکار توکن شده و در نتیجه کاربر ترجیح می‌دهد وارد فرایند رای‌گیری‌های حاکمیتی نشوند.

یکی دیگر از نقاط ضعف توکن‌های حاکمیتی آن است که برخی کاربران ممکن است از این نوع توکن‌ها در راستای اعمال قدرت سوءاستفاده کنند. چنانچه کاربر تعداد زیادی توکن COMP نگهداری کند، می‌تواند فرایند تصمیم‌گیری را به سمت دیکتاتوری سوق داده و در نتیجه رأی‌گیری دخالت کرده و نتایج را به نفع خود جابجا کند.

آیا توکن‌های حاکمیتی ارزشمند هستند؟

توکن‌های حاکمیتی، ابزارهای قدرتمندی هستند که می‌توانند مسیر توسعه یک پروژه و پروتکل بلاکچینی را به‌کل تغییر دهند. علاوه بر این، توکن‌های حاکمیتی ارزشمند بوده و می‌توانند ترید، معاوضه، استیک و خریدوفروش شوند. در برخی پروژه‌های دیفای، استیکینگ توکن‌های حاکمیتی می‌تواند منجر به تولید مزایایی مانند ایجاد دسترسی به خدمات ویژه و یا سود بیشتر برای دارنده توکن نیز شود. در این نوع پروژه‌ها، داشتن توکن حاکمیتی، معادل داشتن سهمی از جریان درآمد پروژه است.

توکن‌های حاکمیتی از روش‌های مختلفی کسب ارزش می‌کنند. یکی از مسیرهای ارزشمند توکن حاکمیتی، موفقیت آن پروژه رمزارزی یا دیفای است. اگر پروژه‌ای موفق شود، توکن حاکمیتی آن هم ارزش پیدا می‌کند. روش رایج دیگر برای ارزشمند کردن توکن حاکمیتی، روش خرید مجدد یا Buy Back است. در این روش، پروتکل غیرمتمرکز بلاکچینی طبق برنامه‌ای از پیش تعیین‌شده شروع به خرید توکن‌های حاکمیتی پروژه خود کرده و به دلیل ایجاد محدودیت در عرضه، توکن دچار محدودیت شده و در نتیجه قیمت آن رشد می‌کند.

آینده توکن حاکمیتی

همگام با رشد نوآوری و خلاقیت در دنیای رمزارزها، توکن‌های حاکمیتی نیز می‌توانند کاربردهای متنوع‌تری در بخش‌های مختلف پیدا کنند. برای نمونه در مسیر حرکت به سمت وب 3، توکن‌های حاکمیتی می‌توانند به ساخت اینترنت غیرمتمرکز کمک کنند و هم‌زمان با شتاب‌گیری خدمات مالی غیرمتمرکز (DeFi) و سازمان‌های خودگردان غیرمتمرکز (DAO)، سایر حوزه‌ها مانند بازی‌سازی می‌توانند از این مدل‌های حاکمیتی بهره بگیرند.

توکن‌های حاکمیتی در حال بهبود مستمر بوده و همواره سعی دارند ایرادات وارده به خود را با موفقیت رفع کنند. برای مثال مدل‌های حاکمیتی مختلفی در پی واکنش به چالش نهنگ‌های توکن حاکمیتی هستند؛ افرادی که به دلیل داشتن تعداد بالایی توکن می‌توانند در حاکمیت پروژه اعمال دیکتاتوری کنند و در این راستا، روش‌های مبتنی بر واگذاری حق رأی یا Delegate می‌توانند در کاهش اثر این نوع چالش‌ها تاثیرگذار باشد.

یکی دیگر از مواردی که به‌شدت بر آینده و شیوه کارکرد توکن‌های حاکمیتی تاثیرگذار خواهد بود، رویکرد نهادهای قانون‌گذار و رگولاتور است. برای مثال اگر دولتی این دست توکن‌ها را ذیل مقررات اوراق بهادار قرار دهد، شکل فعالیت این توکن‌ها و کاربردهای آن به شدت محدود خواهد شد.

جمع‌بندی

در حال حاضر توکن‌های حاکمیتی در مراحل اولیه توسعه خود هستند. این توکن‌ها رشد پایدار بسیاری از پروژه‌های دیفای و دائو را تسهیل و تسریع کرده‌اند. چنانچه روند توزیع توکن‌های حاکمیتی عادلانه و از پیش تعریف شده باشد، هر توکن می‌تواند فرایند مدیریت تغییرات در پروژه‌های رمزارزی را به شدت به سمت دموکراسی حرکت دهد.