همه آنچه که باید از ارز دیجیتال ملی CBDC بدانید

ارز دیجیتال بانک مرکزی (ارز دیجیتال ملی) که با نام رمزارز بانک مرکزی نیز شناخته می‌شود، در واقع توکنی دیجیتالی است که شبیه رمزارزها بوده با این تفاوت عمده که صرفاً توسط یک نهاد مرکزی به نام بانک مرکزی منتشر می‌شود. قیمت و ارزش ارز دیجیتال بانک مرکزی یک کشور معمولاً به ارزش پول رایج آن کشور متصل و وابسته است.

بسیاری از کشورهای جهان من‌جمله ایران، درحال‌توسعه ارز دیجیتال خود هستند و برخی نیز، موفق به پیاده‌سازی عملی آن شده‌اند که در مقاله قبلی به آن کشورها اشاره کردیم. ازآنجایی‌که این‌گونه جدید رمزارز با سرعت زیادی درحال‌توسعه است و ممکن است ابعاد و آثار اقتصادی جدید چه برای دولت‌ها و چه مردم به همراه داشته باشد، در این مقاله به بررسی دقیق چیستی CBDC یا همان ارز دیجیتال بانک مرکزی پرداختیم.

نکات مهم:

• ارز دیجیتال بانک مرکزی، گونه و شکل دیجیتالی ارز رایج آن کشور است.
• ‌ارز دیجیتال بانک مرکزی توسط یک نهاد مالی رسمی کشور همانند بانک مرکزی تولید، مدیریت و مقررات‌گذاری می‌شود.
• ارز دیجیتال بانک مرکزی، شمول مالی را ارتقاء داده و باعث افزایش درسترس‌پذیری به خدمات مالی می‌شود و پیاده‌سازی سیاست‌های مالی و پولی را تسهیل می‌کند.
• به عنوان یک گونه متمرکز از ارز، برخلاف رمزارزهای رایج، تراکنش‌های CBDCها عموماً گمنام نیستند.

1-1- آشنایی دقیق با ارزهای دیجیتال بانک مرکزی

ارزهای رایج کشورها یا همان پول‌های فیات، ارزهایی هستند که توسط دولت‌ها منتشر شده و دارای پشتوانه‌های فیزیکی همانند طلا و نقره نیستند. این ارزها، ابزارهایی برای خریدوفروش کالا و خدمات هستند و گونه‌ای پول قانونی یا همان Legal tender هستند. به صورت سنتی، پول‌های فیات به دو شکل پول کاغذی و مسکوکات رواج داشتند اما به کمک فناوری، دولت‌ها توانستند در کنار پول فیزیکی، کارت‌های اعتباری و پول الکترونیکی نیز تولید و عرضه کنند.

با اینکه پول‌های کاغذی هم اکنون نیز به صورت عمده در دسترس هستند و توسط مردم استفاده می‌شوند، برخی از کشورهای توسعه یافته با کاهش چشم‌گیر استفاده از پول کاغذی روبرو شده‌اند و این روند در جریان کرونا نیز بسیار شتاب گرفت. معرفی و توسعه رمزارزها و فناوری بلاکچین نیز مزید علت شد و به حرکت به سمت استفاده کمتر از پول‌های کاغذی شتاب بخشید. در این شرایط دولت‌ها و بانک‌های مرکزی به صورت گسترده در پی بررسی احتمال استفاده از ارزهای دیجیتالی دولتی هستند. زمانی که ارزهای دیجیتال بانک مرکزی پیاده‌سازی شوند، این ارزها دقیقاً مشابه فیات خواهند بود و همان میزان اعتمادی که به ارزهای رایج است، به آن‌ها نیز خواهد بود.

1-2- هدف از انتشار ارز دیجیتال بانک مرکزی

در ایالات‌متحده و بسیاری از کشورهای دنیا، بسیاری از مردم به خدمات مالی و بانکی دسترسی خوبی ندارند. تنها در ایالات‌متحده، 18% افرادی که به سن قانونی رسیده‌اند یا هیچ حساب بانکی ندارند و یا از خدمات روتین بانکی استفاده نمی‌کنند.

هدف اصلی از توسعه و انتشار ارز دیجیتال بانک مرکزی CBDC، ایجاد حریم خصوصی، دردسترس‌پذیری، سادگی و امنیت در خدمات مالی چه برای عموم مردم و چه کسب‌وکارها است. ارزهای دیجیتال بانک مرکزی همچنین می‌توانند نیاز به ایجاد یک شبکه مالی پیچیده را کاهش دهند، هزینه تراکنش‌های فرامرزی را کم کنند و ابزار جایگزینی جدید، سریع، مقرون به صرفه و امن پرداخت در اختیار کاربران قرار می‌دهد.

ارز دیجیتال بانک مرکزی همچنین می‌تواند ریسک استفاده از رمزارزها را در شرایط فعلی کاهش دهند. بسیاری از رمزارزها دچار نوسانات بسیار شدیدی هستند و در یک بازه زمانی کوتاه، ارزش آن‌ها افزایش و کاهش زیادی را تجربه می‌کنند. این نوسانات قیمتی می‌تواند فشار زیادی بر افراد و در کل ثبات اقتصادی وارد کنند. ارزهای دیجیتال بانک مرکزی که توسط دولت پشتیبانی شده و به‌واسطه بانک‌ مرکزی تولید و منتشر می‌شود ابزاری پایدار برای تبادل ارزهای دیجیتال در اختیار مردم و کسب‌وکارها قرار می‌دهد.

1-3- انواع ارزهای دیجیتال بانک مرکزی

درکل دو نوع ارز دیجیتال بانک مرکزی وجود دارد، عمده‌فروشی و خرده‌فروشی. ارزهای دیجیتال بانک مرکزی در نوع عمده‌فروشی، توسط نهادهای مالی مورد استفاده قرار می‌گیرند و در مقابل آن ارزهای دیجیتال بانک مرکزی در نوع خرده‌فروشی، توسط مردم و کسب‌وکارها استفاده می‌شوند و بسیار شبیه اشکال فیزیکی پول هستند.

1-3-1- نوع عمده‌فروشی ارزهای دیجیتال بانک مرکزی

نوع عمده‌فروشی CBDC همانند نگهداری ذخایر در بانک مرکزی است. بانک مرکزی به یک موسسه حسابی اعطا می‌کند تا بتواند سرمایه‌ای را سپرده کرده یا از آن حساب برای انتقال بین‌بانکی استفاده کند. بانک‌های مرکزی بدین ترتیب می‌توانند از سیاست‌های پولی خود همانند نسبت نقدینگی یا بهره بر سپرده‌های بانک‌ها نزد بانک مرکزی برای تنظیم تأثیر وام و بهره بانکی استفاده کنند.

1-3-2- نوع خرده‌فروشی ارزهای دیجیتال بانک مرکزی

ارزهای دیجیتال بانک مرکزی خرده‎‌فروشی یا Retail CBDC، ارزهای دیجیتالی با پشتوانه دولتی هستند که توسط عموم مردم و کسب‌وکارها مورد استفاده قرار می‌گیرند و برخلاف نوع عمده‌فروشی، برای بانک‌های تجاری طراحی نشده‌اند. نوع خرده‌فروشی ارزهای دیجیتال بانک مرکزی، ریسک مداخله نهاد واسط را از بین می‌برد. ریسکی که به‌واسطه وجود یک نهاد واسط در فضای پرداخت رخ می‌دهد و ممکن است به‌واسطه ورشکستگی نهاد واسط یا از بین رفتن دارایی‌های مردم خساراتی به سپرده‌های بانکی مردم وارد شود.

دو نوع CBDC خرده‌فروشی وجود دارد. این دو نوع در شیوه دسترسی مردم و نحوه استفاده از آن متفاوت‌اند:

ارز دیجیتال خرده‌فروشی مبتنی بر توکن (Token-based retail CBDC) که به‌واسطه کلیدهای عمومی و خصوصی تولیدشده توسط هر کاربر در دسترس هستند. در این مدل از صحت‌سنجی تراکنش‌ها، هر کاربر برای خود کلید عمومی و خصوصی تولید می‌کنند و درنتیجه تراکنش‌ها به صورت گمنام انجام می‌شوند.

ارز دیجیتال خرده‌فروشی مبتنی بر حساب (Account-based retail CBDC) که در آن، برای انجام هر تراکنش نیاز به احراز هویت و شناسایی کاربر است.

1-4- چالش‌هایی که توسط CBDC حل و یا ایجاد می‌شوند

فدرال رزرو ایالات‌متحده با انتشار گزارشی به مسائلی که به کمک CBDC قابل‌حل شدن هستند و پیش‌نیازهای پروژه‌های موفق CBDC اشاره کرده است:

• مسائل قابل حل توسط ارز دیجیتال بانک مرکزی
  • حل معضل ریسک نقدشوندگی و ریسک اعتباری

ارز دیجیتال بانک مرکزی ریسک رویدادهای عامل سوم همانند ورشکستگی بانکی را از بین می‌برد. هرگونه ریسکی که در سیستم باقی می‌ماند بر عهده بانک مرکزی است.

• بهبود پرداخت بین‌المللی

هزینه‌های بالای تراکنش‌های بین‌المللی و فرامرزی می‌تواند به‌واسطه کاهش پیچیدگی سامانه‌های غیرمتمرکز و افزایش همکاری‌های فی‌مابین دولت‌ها کاهش یابد.

• پشتیبانی از نقش بین‌المللی دلار

دلار همچنان پراستفاده‌ترین ارز در سطح جهانی است. یک CBDC مبتنی بر دلار می‌تواند وضعیت قالب این ارز را تقویت کند.

• شمول مالی (دسترسی عموم به خدمات مالی و پرداخت)

حذف هزینه پیاده‌سازی یک ساختار مالی در درون یک کشور، دسترسی به خدمات مالی را برای شهروندان بی برخوردار از خدمات بانکی را افزایش می‌دهد.

• مسائلی که پیش از راه‌اندازی CBDC بایستی حل شوند
  • تغییر ساختار مالی

ساختار مالی نهادهای مالی با ورود CBDC می‌تواند دچار تغییرات بزرگی شود. شیوه اعمال این تغییرات می‌تواند تأثیرات پیش‌بینی‌نشده‌ای بر هزینه‌های خانوارها، میزان و شکل سرمایه‌گذاری آن‌ها، ذخایر بانکی، نرخ سود، خدمات بخش مالی و در کل اقتصاد داشته باشد.

• پایداری سامانه‌های مالی

تغییر در راستای استفاده از CBDC می‌تواند تأثیرات نامشخصی بر روی ثبات مالی کشورها داشته باشد. برای نمونه، ممکن است بانک مرکزی در بحران‌های اقتصادی، از نقدینگی کافی برای تبدیل CBDC به واحد پولی پشتوانه آن برخوردار نباشد.

• تأثیر CBDC بر سیاست‌های مالی

بانک‌های مرکزی سیاست‌های پولی را برای تأثیرگذاری بر تورم، نرخ بهره، وام‌دهی و مخارج اجرا می‌کنند که به‌نوبه خود بر نرخ اشتغال تأثیر می‌گذارد. بانک‌های مرکزی باید اطمینان حاصل کنند که ابزارهای موردنیاز برای اعمال تأثیر مثبت بر اقتصاد را در اختیار دارند.

• قواعد حریم خصوصی و حمایت از حقوق کاربران

حریم خصوصی یکی از بزرگ‌ترین عوامل توسعه و فراگیری رمزارزها در جهان است. برای نظارت بر جرائم مالی، تراکنش‌های مبتنی بر CBDC به مداخله نهادهای دولتی نیاز دارند و این مداخلات عموماً با اهدافی نظیر شناسایی تأمین مالی تروریسم و مبارزه با پول‌شویی انجام می‌شوند.

• امنیت سایبری

بر اساس مستندات و شواهد موجود، رمزارزها به هدفی جذاب برای سارقین و هکرها هستند. یک ارز دیجیتال منتشر شده توسط بانک مرکزی، نیز می‌تواند به موردنظر هکرها و سارقین قرار گیرد. بدین ترتیب، نیاز است پیش از راه‌اندازی CBDC، یک بازنگری جدی در روش‌های تأمین امنیت سایبری انجام شود.

1-5- جهان ارزهای دیجیتال بانک مرکزی در یک نگاه

بسیاری از بانک‌های مرکزی پروژه‌های پایلوت و آزمایشی در زمینه ارزهای دیجیتال بانک مرکزی راه‌اندازی کرده‌اند. دراین‌بین نیز کشورهای مختلفی همچنان در فضای تحقیقاتی و ارزیابی مزایای و عوارض این‌گونه از ارز در حال پژوهش هستند. تا مارس سال 2022، نه کشور در جهان به شرح زیر CBDC خود را راه‌اندازی نهایی کرده‌اند:

باهاماس (The Bahamas)

آنتیگوآ و باربادا (Antigua and Barbuda)

سینت کیتس و نویس (St. Kitts and Nevis)

منسرات (Monserrat)

سینت لوکا (Saint Lucia)

دومنیکا (Dominica)

گرانادا (Grenada)

نیجریه (Nigeria)

سینت وینسنت و گرنادینس (St. Vincent and the Grenadines)

کشورهای پیشرو در حوزه پول دیجیتال بانک مرکزی

در سال‌های اخیر مبحث پول دیجیتال بانک مرکزی یا همان CBDC به یک موضوع داغ بدل شده است. بر اساس تحقیق BIS، که در ژانویه 2020 منتشر شد، در سطح بین المللی بیش از 80 درصد بانک‌های مرکزی در تحقیقات مرتبط با CBDC درگیر هستند. درصد بانک‌های مرکزی که در این حوزه مدل‌های مفهومی راه اندازی کرده‌اند نیز در حال رشد و به میزان 50% رسیده است. ده درصد بانک‌های شرکت کرده در این نظرسنجی اعلام داشتند برنامه مشخصی برای معرفی و توسعه CBDC خود در سطح خرده‌فروشی در طول سه سال آینده دارند و 20% در شش سال آینده پول دیجیتالی خود را منتشر خواهند کرد. بنابراین، تلاش‌های صورت گرفته در زمینه پول دیجیتالی بانک مرکزی بسیار پویا بوده و انتظار آن می‌رود در طول چند سال آینده با شتاب بیشتری به پیش رود.

در این نوشتار، پروژه‌ها و طرح‌های مرتبط به CBDC در سطح جهانی تشریح و انگیزه‌های بانک‌ها و پیشرفت‌های این پروژه‌‍‌ها بیان خواهد شد. بر اساس این تحقیق در فضای توسعه پول دیجیتال بانک مرکزی، کشور چین، سوئد، باهاماس، اتحادیه ارزی کارائیب شرقی و مجموعه جزایر مارشال جزء کشورهای پیشرو هستند.

1-6- کشور چین، DC/EP

بانک مرکزی خلق چین با تشکیل کارگروه ویژه‌ای در سال 2014، یکی از اولین بانک‌های مرکزی است که بر توسعه یک پول دیجیتالی بانک مرکزی تمرکز کرده است. پس از رفع چالش‌های مختلف در این مسیر، بانک مرکزی چین در آوریل سال 2020، همزمان با اعلام آغاز تست نمونه اولیه CBDC خود، توجه جهانی را به سوی خود جلب کرد و هم اکنون نیز نمونه اولیه پول دیجیتالی بانک مرکزی چین با نام DC/EP (ارز دیجیتال/پرداخت الکترونیک) چه در سطح خصوصی و چه در سطح عمومی تست شده و مورد تایید است. هم اکنون پنجاه درصد یارانه حمل‌ونقل کارمندان بخش عمومی و دولتی از طریق پول دیجیتال بانک مرکزی چین مستقیما به کیف پول DC/EP آن‌ها واریز می‌شود. بر اساس اعلامیه‌های موجود، مرحله بعدی آزمون و تست جدی این پول دیجیتالی در روند برگزاری المپیک زمستانه 2022 انجام خواهد گرفت.

نقش پول نقد در چین روز به روز در حال کاهش است. در سال 2016، چهل درصد تمامی پرداخت‌ها در کشور چین از طریق پول نقد انجام می‌گرفت؛ اما در سال 2018 این عدد به بیست درصد کاهش یافت. لازم به ذکر است برای مقایسه، در منطقه اروپا، این عدد در حدود 79درصد است.

بر اساس گفته‌های Mu Changchun از بانک مرکزی خلق چین، کاهش استفاده از پول نقد می‌تواند مخاطراتی به همراه داشته باشد. Mu Changchun به نکته اشاره دارد که، وابستگی زیاد بخش خصوصی به پلتفرم‌های خصوصی ارائه‌دهنده خدمات پرداخت این مخاطره را به همراه دارد که در صورت ورشکستگی این خدمت دهنده‌ها، بخش خصوصی و کسب‌وکارهایی که از درگاه‌های پرداخت الکترونیک این خدمت دهنده‌ها استفاده می‌کنند نیز به شدت ضربه خواهد خورد. اما از آنجایی که CBDC توسط بخش دولتی منتشر و پشتیبانی می‌شود، پول دیجیتال بانک مرکزی جایگزین خوبی برای پول نقد است و بدون مخاطره ورشکستگی شرکت‌های پرداخت، می‌تواند میزان وابستگی جامعه به پول نقد را نیز کاهش دهد.

یکی دیگر از محرک‌های توسعه پول دیجیتال بانک مرکزی چین، بین‌المللی نمودن RMB یعنی پول رسمی کشور چین یا همان “پول مردم چین” است. با اینکه تلاش‌های زیادی برای بین‌المللی‌سازی RMB صورت گرفته است؛ اما همچنان دلار ایالات متحده آمریکا در سطح بین‌المللی یکه تازی می‌کند. به منظور افزایش احتمال و بهبود عملکرد پرداخت‌های فرامرزی از طریق RMB و استفاده از RMB، ورای مرزهای جغرافیایی چین، توسعه یک CBDC می‌تواند امکان استفاده بین‌المللی از RMB را تقویت نماید. چنانچه یوآن دیجیتال تحت کنترل‌های سرمایه‌ای (یا همان Capital Controls، مجموعه گسترده تمهيداتي كه حكومت‌ها براي محدود‌سازی جابه‌جايي سرمايه و پول به آن سوي مرزهاي ملي‌شان مقرر مي‌دارند گویند) قرار گیرد، این محدودیت‌ها موفقیت بین‌المللی‌سازی RMB را کاهش می‌دهد. حال بایستی منتظر ماند و دید آیا بانک مرکزی کشور چین بر روی بین‌المللی‌سازی یوآن تمرکز می‌کند یا بر روی تحمیل کنترل‌های سرمایه‌ای.

به کمک یوآن دیجیتالی بدون بهره، می‌توان پرداخت بلادرنگ داشت، به صورت آفلاین از شبکه بانکی، تبادل مالی کرد و نیازی به ایجاد حساب بانکی نیز نیست. به احتمال زیاد یوآن دیجیتالی با اپلیکیشن‌های WeChat Pay و Alipay نیز ادغام خواهد شد. بر اساس گزارش‌های رسیده، بانک مرکزی چین قصد دارد از یک معماری دو لایه‌ای استفاده نماید که در آن حق انتشار یوان دیجیتالی تنها در انحصار این بانک بوده و بازخرید یوآن دیجیتالی از طریق برخی نهادهای برگزیده (همانند بانک‌های تجاری و نیز شرکت‌های بزرگ همانند Alibaba و Tencent) امکان پذیر خواهد بود. بانک مرکزی چین ممکن است با استفاده از فناوری دفترکل توزیع شده (DLT) پول دیجیتال خود را به این نهادها ارسال نماید؛ اما از آنجایی که شرکت‌ها نیازمند دستیابی به بیش از سیصد هزار تراکنش موفق در ثانیه دارند، احتمالاً از فناوری دفترکل توزیع شده برای تراکنش با کاربران نهایی خود استفاده نمی‌کنند.

(1-1) سوئد، e-Krona

در مارس سال 2017، بانک سوئدی Riksbank پروژه پول دیجیتالی خود را با نام e-krona آغاز نمود و قرار است در سال‌های 2020 تا فوریه 2021، این بستر به صورت آزمایشی مورد بهره‌برداری قرار گیرد و با توجه به اطلاعات بدست آمده از این فاز آزمایشی، بانک مرکزی سوئد در زمینه ادامه روند پروژه و عرضه پول دیجیتال خود تصمیم‌گیری خواهد کرد.‌ در این فاز آزمایشی، تمرکز بر سنجش جوانب CBDC بدون بهره (بدون تخصیص سود) است. ‌در این پروژه سعی بر ارزیابی پرداخت‌های بلادرنگ در هر لحظه از شبانه روز و همچنین تبادلات مالی غیربرخط است.

در مورد سطح گمنامی تراکنش‌ها نیز، بانک مرکزی سوئد تاکید دارد این گمنامی تنها زمانی میسر است که اولا تراکنش با مقررات اعلامی از سوی بانک مرکزی سوئد تطابق داشته باشد و همچنین تنها در تراکنش‌های بی‌واسطه میسر است. برای پروژه آزمایشی پول دیجیتال سوئد، Riskbank ساختار اجرایی دو لایه‌ای زیر برنامه‌ریزی کرده است.

در این معماری، مجموعه‌ای شامل Riskbank و برخی بانک‌های منتخب، یک شبکه دفترکل توزیع شده مجوز محور را تشکیل می‌دهند. علاوه بر این یک گره دفتر ثبت یا Notary Node هم برای جلوگیری از وقوع خرج مجدد وجود دارد. پس از فعال شدن شبکه، کاربران نهایی می‌توانند e-korinaی خود را در کیف پول دیجیتالی خود مدیریت کنند.

همانند کشور چین، سوئد نیز در حال تجربه کاهش میزان استفاده از پول نقد در میان مردم خود است. در سال 2018، سهم پول نقد در گردش یا همان CIC تنها 4/1درصد تولید ناخالص داخلی این کشور را تشکیل می‌داد که کمترین میزان در سطح جهانی است. علاوه بر این، در کشور سوئد، تنها 20درصد پراخت‌های به واسطه پول نقد انجام می‌شود و تعداد رو به رشد فروشگاه‌های آنلاین نیز احتمالا منجر به کاهش این نرخ در آینده نیز خواهد شد. بر اساس پیش‌بینی‌های انجام گرفته توسط بانک Risbank، در این کشور در سال 2023 دیگر از پول نقد استفاده نخواهد شد.

در حقیقت پول دیجیتال بانک مرکزی سوئد، به منظور رویارویی با مسئله کاهش استفاده از پول نقد و کاهش اثرات به حاشیه رانده شدن پول بانک مرکزی، بوجود آمده است. چنانچه پول نقد کم و کمتر استفاده شود، جایگزین پرداخت‌های الکترونیک نیز از بین خواهد رفت.

همچنین از دید بانک مرکزی سوئد، به دلیل آنکه بسیاری از شرکت‌های خصوصی فعال در حوزه ارائه خدمات پرداخت الکترونیکی تنها به مبحث سودآوری خود تمرکز دارند، در قیاس با موسسات دولتی و بانک مرکزی، از سامانه‌های امن و مقاوم و معیارهایی پیچیده و تخصصی برای پرداخت استفاده نمی‌کنند و درنتیجه در برابر بحران‌ها و حملات سایبری، پایداری سامانه‌های پرداخت از بین خواهد رفت. یک CBDC می‌تواند در مواقع بروز بحران و ایجاد اختلال در سامانه‌های پرداخت بخش خصوصی، جایگزینی مقاوم و منعطف بوده و پایداری سیستم پرداخت سوئد را تضمین نماید.

با اینکه سوئدی‌ها در قیاس با مردم سایر کشورها کمتر از پول نقد استفاده می‌کنند، هنوز بخشی از جامعه این کشور با نوآوری‌های فناورانه همراه نشده و به استفاده از پول نقد عادت دارند. چنانچه پذیرش پول نقد روند کاهشی خود را ادامه دهد، این بخش از جامعه به انزوا کشیده می‌شوند.

1-7- باهاماس، Sand Dollar

پروژه CBDC کشور باهاماس، سند دلار نام دارد و نمونه اولیه آن در دسامبر 2019 در منطقه Exuma آغاز به کار کرده است و دو ماه پس از آن نیز این طرح در جزیره Abaco اجرایی شد. همچنین بانک مرکزی باهاماس، برنامه‌ای برای توسعه این پروژه در سایر جزایر این کشور تا نیمه دوم 2020 دارد. در حال حاضر در حدود 380 هزار نفر در 700 جزیره تشکیل دهنده باهاماس زندگی می‌کنند و واحد پولی این کشور یعنی دلار باهاماس، معادل یک دلار آمریکا است.

با اینکه هشتاد درصد باهاماسی‌هایی که به سن قانونی رسیده‌اند دارای حساب بانکی هستند (متوسط جهانی این عدد، 69 درصد است)، در بحث دریافت خدمات مالی، شکاف چشم‌گیری در میان شهروندان این مجموعه جزایر وجود دارد و دلیل آن را بایستی در به صرفه نبودن تاسیس شعبه بانکی در جزایری دور افتاده با جمعیت کم دانست. از سویی دیگر، پیاده‌سازی استانداردهایی برای جلوگیری از پولشویی و تامین مالی تروریسم، منجر به افزایش قیمت خدمات بانکی و در نتیجه کاهش و تعطیلی شعب بانکی کم بازده می‌شود. جالب است که در این کشور، کاهش شعب بانکی باعث افزایش استفاده از خدمات بانکداری الکترونیک نشده و بلکه استفاده از پول نقد را افزایش داده است. بنابراین یکی از اهداف سند دلار، افزایش جذابیت خدمات پرداخت دیجیتالی از طریق افزایش بهره‌وری سامانه‌های پرداخت است.

شکل 1- ارز در گردش در باهاماس

از طریق پول دیجیتالی بانک مرکزی باهاماس که منجر به رهگیری دقیقتر پول می‌شود. نظارت اقتصادی و مالی بهبود می‌یابد. از این طریق، بانک مرکزی، اطلاعات و دانش بهتری از نحوه تخصیص پول، کسب کرده و می‌تواند سیستم جمع‌آوری مالیات‌ها و سیاست‌گذاری در این حوزه را بهبود دهد.

به منظور دستیابی به بخش کم‌برخوردار از خدمات بانکی، استفاده افراد از سند دلار به افتتاح حساب بانکی نیازی ندارد. حتی افرادی که دارای گوشی هوشمند نیستند می‌توانند با استفاده از کارت بانکی، از سند دلار بر روی پایانه‌های فروشگاهی استفاده کنند. تراکنش‌های سند دلار، مقرون به صرفه بوده، تقریباً بلادرنگ هستند و نیازی به دسترسی به اینترنت ندارد. این ویژگی برای منطقه‌ای که به شدت در معرض طوفان‌های شدید است بسیار اهمیت دارد. تراکنش‌های سند دلار، گمنام نیست؛ اما بانک مرکزی باهاماس احتمامی جدی بر حفظ محرمانگی اطلاعات مربوط به تراکنش‌ها دارد. این بانک برای پیاده‌سازی این پروژه یک معماری دولایه را طرح ریزی کرده است.

1-8- اتحاد ارزی کارائیب شرقی (ECCU): DXCD

در مارس سال 2019، بانک مرکزی کارائیب شرقی، پروژه CBDC خود را با نام DXCD آغاز نمود. از مارس سال 2020 به مدت شش ماه است که پول دیجیتال بانک مرکزی در حال تست شدن در برخی کشورهای عضو اتحاد ارزی کارائیب شرقی است. بانک مرکزی کارائیب شرقی، دلار کارائیب شرقی (ECD) را منتشر می‌کند که پول قانونی قابل پذیرش در میان هشت عضو از یازده عضو سازمان کشورهای کارائیب شرقی هستند، کشورهایی که در کنار یکدیگر اتحادیه ارزی کارائیب شرقی را تشکیل می‌دهند. جزایری که سازمان کشورهای کارائیب شرقی را تشکیل می‌دهند در دریای کارائیب قرار دارند و در مجموع 4/1 میلیون نفر جمعیت دارند. لازم به ذکر است از سال 1976 تا کنون، ارزش هر ECD معادل یک دلار ایالات‌متحده است.

از آنجایی که خدمات مالی دیجیتالی موجود در این منطقه گران‌قیمت است، استفاده از این ابزارها برای تراکنش‌هایی با مبالغ پایین منطقی نبوده و در نتیجه اقتصاد سازمان کشورهای کارائیب شرقی، غالباً مبتنی بر پول نقد کاغذی است؛ هشتاد درصد پرداخت‌ها از طریق ابزارهای ناکارآمدی همچون پول نقد یا چک انجام می‌شود. با توجه به آنکه کارمزد تراکنش‌های CBDC صفر بوده و تقریباً در لحظه انجام می‌گیرد، امید است با توسعه پول دیجیتال بانک مرکزی و عدم نیاز به افتتاح حساب برای استفاده از این نوع پول، جمعیت کم برخوردار از خدمات مالی الکترونیک، از این نوع خدمات بهره‌مند شوند.

این اتحادیه برای پیاده‌سازی CBDC از یک معماری دو لایه بهره می‌گیرد که لایه اول آن مبتنی بر فناوری دفترکل توزیع‌شده خواهد بود و از آنجایی که استفاده از ECD دیجیتالی دقیقاً معادل استفاده از پول نقد است، کنترل‌های سرمایه‌ای در این فضا نیز حکم فرما است.

(1-2) جزایر مارشال، SOV

در فوریه سال 2018، جمهوری مجموعه جزایر مارشال، برنامه خود را برای انتشار ارز دیجیتالی خود با نام Sovereign (SOV) اعلام کرد. با جمعیتی تنها در حدود 58 هزار نفر، هزینه تولید و عرضه پول نقد فیزیکی، بیش از مزایا و منافع آن است؛ به همین دلیل است که از دلار ایالات‌متحده به عنوان پول قانونی در مجموعه جزایر مارشال استفاده می‌شود. با SOV، مجموعه جزایر مارشال در پی ایجاد یک پول قانونی دومی که تنها به صورت دیجیتالی عرضه می‌شود است. مشوق و محرک توسعه این پول دیجیتالی، متدهای پرداخت ناکارآمد و گران قیمت موجود در مجموعه جزایر مارشال است (برای نمونه، انتقال بین‌المللی در این کشور، تا ده درصد مبلغ تراکنش برسد). بنابر آنچه گفته شد، طبیعی است که سیستم پرداخت این کشور مبتنی بر پول نقد باشد و بانک مرکزی با توسعه CBDC در پی ایجاد خدمات مالی دیجیتالی جذاب برای افراد بی‌بهره از خدمات بانکی است.

پول SOV مبتنی بر فناوری دفتر کل توزیع‌شده مجوزمحور بوده که در آن افزایش منابع پولی توسط پروتکل شبکه و با نرخی ثابت در نظر گرفته شده است. پس از انتشار 24 میلیون اولیه واحد SOV، سایر منابع پولی با نرخ 4درصد در سال رشد می‌کند. با اینکه استفاده از یک سیاست پولی ثابت و غیرمنعطف منجر به ایجاد اعتماد می‌شود؛ اما برای مقابله با تورم مثبت و منفی SOV نیاز به یک سیاست پولی قابل تنظیم و منعطف است. در نتیجه با توجه به این سیاست فعلی (ثابت و غیرمنعطف) نوسانات شدید ارزش و قیمت SOV محتمل است. این نوسانات شدید یکی از دلایل نگرانی‌های صندوق جهانی پول (IMF) در مورد پروژه CBDC مجموعه جزایر مارشال است.

در شبکه مبتنی بر فناوری دفتر کل توزیع شده مورد استفاده، تاییدکنندگانی از پیش تعیین شده، کاربران و تراکنش‌های آنان را پردازش می‌کنند و بدین ترتیب افراد می‌توانند از طریق SOV بر بستر دفترکل توزیع شده تراکنش بزنند. در ابتدای امر بیست و یک تاییدکننده مورد تایید جمهوری مجموعه جزایر مارشال روند تایید تراکنش‌ها را آغاز می‌کنند و در ادامه سایر تاییدکنندگان منتخب دیگر نیز اضافه خواهند شد. با اینکه تراکنش‌های SOV فاقد اطلاعات شناسایی افراد است؛ اما کاربران بایستی ابتدای امر احراز هویت شوند.

با گذشت زمان، تعداد بیشتری از بانک‌ها علاقه خود را به توسعه CBDC نشان می‌دهند. پروژه‌های پیشرویی که در بالا به آن‌ها اشاره شد، هریک با یک دلیل و انگیزه محوری ایجاد شده‌اند. جای بسی شگفتی و تعجب است که هم استفاده بیش از حد از پول نقد و هم کاهش استفاده از پول نقد، دو دلیل اصلی برای پیاده‌سازی CBDC در دو کشور مختلف بوده است.

در یک سو بانک مرکزی باهاماس، ناکارآمدی سیستم‌های مالی و استفاده زیاد از پول نقد را دلیلی برای توسعه CBDC خود می‌دانند و از توسعه آن در پی فراگیری استفاده از سامانه‌های پرداخت الکترونیکی پول نقد هستند و در سویی دیگر، در چین و سوئد، کاهش استفاده از پول نقد، محرک توسعه پول دیجیتالی بانک مرکزی است. برخی دلایل نظیر نظارت بهتر بر شبکه پرداخت (همانند بانک مرکزی باهاماس)، تسهیل بین‌المللی‌سازی ارز ملی (همانند بانک مرکزی خلق چین) و ایجاد منبع جایگزین درآمدی (جمهوری مجموعه جزایر مارشال) نیز عامل ایجاد پول‌های دیجیتال بانک مرکزی بوده است. علی‌رغم اهداف مختلف و متنوع در ایجاد CBDC، معماری پیاده‌سازی موارد بررسی شده عموماً مشابه یکدیگر هستند. به جز SOV، سایر پروژه‌ها از یک معماری دولایه استفاده می‌کنند و هیچ کدام قصد تخصیص سود به این پول را ندارند.

تاثیرات CBDC بر سامانه‌های مالی چیزی است که فعلاً در حد تئوری قابل تجزیه‌وتحلیل است. بنابراین، بایستی منتظر ماند و واکنش مردم به این شکل جدید از پول بانک مرکزی را دید. 

جمع‌بندی

با اینکه ایده ارزهای دیجیتال بانک مرکزی از مفاهیم فنی ارزهای دیجیتال و رمزارزها و بلاکچین نشاءت می‌گیرند؛ اما در مفهوم بسیار با رمزارزها متفاوت‌اند و در واقع نمی‌توان CBDCها را نوعی رمزارز دانست. چراکه برخلاف رمزارزها، CBDCها توسط نهاد یا نهادهای واسط متمرکز تولید، عرضه و مدیریت می‌شوند و در عمل، تراکنش‌های ارزهای دیجیتال بانک مرکزی، برخلاف رمزارزها گمنام نیستند.

مفاهیمی همانند استخراج، ماین کردن، مشارکت همگان در فرایند اجماع، باز بودن دفترکل ثبت تراکنش‌ها، تراکنش‌های بدون بازگشت، خرج مجدد و بسیاری مفاهیم مشابه در فضای CBDCها ذاتاً معنی ندارد.