DAO چیست؟ آشنایی با سازمان غیرمتمرکز مستقل

قبل از پراختن به مفهوم اینکه DAO چیست و چه کاربردهایی دارد، لازم به ذکر است که یکی از مهم‌ترین و بنیادی‌ترین ویژگی‌های رمزارزها ساختار نامتمرکز آن‌هاست. این ساختار به گونه‌ای طراحی و پی‌ریزی شده که کنترل آن در اختیار هیچ نهاد متمرکزی از قبیل دولت یا بانک مرکزی نیست. بلکه این افراد، گره‌ها و رایانه‌ها هستند که در یک فرایند جمعی و چندجا‌نبه، کنترل و هدایت آن را در دست دارند.

ارزهای مجازی در بسیاری از موارد از این ویژگی بی‌همتا برای تحقق سطوحی از محرمانگی و امنیت بهره می‌برد که به‌طور معمول برای ارزهای رایج و متمرکز، دست‌نایافتنی است.

در سال ۲۰۱۶، تنی چند از توسعه‌دهندگان رمزارزها با الهام از ماهیت نامتمرکز این پدیده، ایده «سازمان خودمختار غیرمتمرکز» یا به اختصار DAO را مطرح کردند. در این مقاله از آکادمی مزدکس می‌خواهیم ابعاد مختلف مفهوم DAO چیست را واکاوی کنیم. همچنین از چیستی و چرایی پدید آمدن دائو بگوییم، چالش‌های پیش روی آن را برشمریم و دست آخر ببینیم که چه آینده‌ای در انتظار آن است.

آشنایی با DAO

سازمان خودمختار غیرمتمرکز، نهادی بی‌نیاز از مدیریت و رهبری مرکزی است. در این نهاد، تصمیم‌ها نه از بالا به پایین که برعکس اتخاذ می‌شوند و جامعه‌ای ساختارمند بر پایه قوانینی مدون، زمام مدیریت آن را در دست دارند.

در واقع دائوها سازمان‌های اینترنت‌نهادی هستند که به‌طور جمعی، اداره می‌شوند. هر دائو دارای یک خزانه داخلی است که دسترسی به آن تنها با موافقت سایر اعضا میسر است. تصمیمات مدیریتی نیز در این سازمان‌ها بر پایه پیشنهادهای افراد و موافقت دیگر اعضا به مرحله اجرا در می‌آیند.

سازمان خودمختار غیرمتمرکز فاقد هرگونه ساختار سلسله‌مراتبی در تصمیم‌سازی و مدیریت است و می‌تواند طیفی وسیع از اهداف را دنبال کند. از جمله نمونه‌های متداول این ساختار نوپدید می‌توانیم به موارد زیر اشاره کنیم:

• شبکه‌ای از فریلنسرها که برای خریداری حق اشتراک یک نرم‌افزار، دست به تجمیع منابع خود زده‌اند.

• سازمان‌های خیریه‌ای که اعضای آن‌ها در مورد چگونگی هزینه‌ کرد منابع مالی، حق رأی برابر دارند.

• شرکت‌های سرمایه‌گذاری جسورانه‌ای که تحت مالکیت گروه‌های هم‌سود هستند.

• در ادامه می‌بینیم که یک DAO چیست و با ساختار ویژه خود چگونه کار می‌کند.

DAO چیست و چطور کار می‌کند؟

همان‌طور که پیش‌تر در آشنایی با DAO گفتیم، دائو سازمان یا نهادی است که در آن تصمیم‌ها از پایین به بالا اخاذ می‌شوند و فاقد هرگونه ساختار سلسله‌مراتبی است. علاوهبر این، مالکیت دائو نه در اختیار یک فرد یا گروه خاص که در دست مجموعه‌ای از افراد است. روش‌های مختلفی برای عضویت در هر دائو وجود دارد؛ اما متداول‌ترین آن‌ها خریداری و تملک توکن‌های هر دائو است.

دائوها بر پایه قراردادهای هوشمند کار می‌کنند. قرارداد هوشمند، متشکل از یک یا چند قطعه کد است که پس از برآورده شدن پیش‌شرط‌هایی به‌طور خودکار اجرا می‌شوند. امروزه قراردادهای هوشمند در بستر بسیاری از بلاک چین‌ها از جمله اتریوم و کاردانو قابل پیاده‌سازی هستند.

قوانین و قواعد اداره هر دائو در قراردادهای هوشمند آن درج می‌شود. سپس اعضا بر پایه این قراردادها از حق رأی در مورد چند و چون مدیریت دائو بهره‌مند می‌شوند و می‌توانند با مشارکت در تصمیم‌سازی یا پیشنهاد قوانین مدیریتی تازه، بر عملکرد آن تأثیر بگذارند.

همچنین در هر دائو، تنها سهام‌داران می‌توانند در رد یا تأیید طرح‌های پیشنهادی، مشارکت کنند و تصویب هر طرح نیز منوط به موافقت حداکثری آن‌ها است. البته نباید از یاد ببریم که سازوکار تعیین اکثریت در هر دائو می‌تواند متفاوت باشد.

دائوها کاملاً خودمختار، مستقل و شفاف هستند. بسیاری از آن‌ها نیز در بستر بلاک چین‌های متن‌باز ساخته و توسعه داده می‌شوند؛ بنابراین همه می‌توانند کدهای آن‌ها را مشاهده کنند. علاوه بر این، همه ذی‌نفعان دائو قادرند خزانه داخلی آن را حسابرسی کنند تا مانع از بروز هرگونه تخلف مالی شوند. ساختار بلاکچین‌ پایه دائو نیز باعث می‌شود که تمامی تراکنش‌های ریز و درشت مالی آن، دستکاری‌ناپذیر باشد.

چرا سازمانی مانند DAO پدید می‌آید؟

برپایی و راه‌اندازی یک سازمان، بدون دسترسی به منابع مالی و جلب مشارکت و اعتماد افراد، ناممکن یا دست‌کم بسیار دشوار است. حال، فرض کنید قرار است با کسی که پیش‌تر، تنها روی اینترنت مراوده داشته‌اید، دست به راه‌اندازی یک سازمان بزنید. ساختار بی‌همتای دائو، این امکان را در اختیار شما می‌گذارد که بتوانید بی‌نیاز از اعتماد به فردی، سازمانی هم‌سود با او بسازید. در دائو تنها میثاق مشترک میان ذی‌نفعان، کدها و قراردادهای هوشمند هستند که هر ناظر بی‌طرفی می‌تواند به‌طور مستقل، شفافیت و درستی آن را تأیید کند.

این ويژگی‌های منحصربه‌فرد باعث شده تا دائو به ساختاری راهگشا برای همکاری‌های جمعی و چندسویه تبدیل شود.

در ادامه نگاهی می‌اندازیم به تفاوت‌های یک دائو و سازمان‌ سنتی تا ببینیم که چرا برپایی سازمان‌های خودمختار غیرمتمرکز در این روزها به ضرورتی انکارناپذیر بدل شده است.

معایب و چالش‌های DAO چیست؟

ساختار دائو، ساختاری بی‌نقص و کامل نیست. این ساختار اگرچه برگرفته از فناوری‌های بسیار نوظهوری است؛ اما به دلایل مختلفی با انتقادهای فراوانی نیز مواجه است.

برای مثال، پژوهشگران دانشگاه MIT، چندی پیش نشان دادند که اعتماد به تود‌ه‌ها در تصمیم‌گیری‌های مالی نه تنها راهگشا نیست، بلکه می‌تواند بسیار هم زیان‌بار باشد. این محققان در حال حاضر نیز بر یافته‌های خود پافشاری می‌کنند و می‌گویند که دیدگاه‌شان نسبت به عملکرد دائو تغییری نکرده است. از سویی دیگر، نگرانی‌های امنیتی نیز همچنان دست به گریبان دائو است؛ زیرا رفع نقائص قراردادهای هوشمند دائو، حتی پس از کشف و شناسایی، چندان آسان نیست.

باید بدانید، هنوز هیچ چارچوب مقرراتی مدونی برای دائوها در دست نیست و بروز هرگونه اختلاف و تضاد منافع میان ذی‌نفعان هر دائو ممکن است به در گرفتن جدال‌های حقوقی دامنه‌داری بینجامد که حل و فصل آن به سادگی، ممکن نباشد.

برای مثال، در سال ۲۰۱۷، کمیسیون بورس و اوراق بهادار آمریکا (SEC) با انتشار اطلاعیه‌ای اعلام کرد که فروش اوراق بهادار یکی از پروژه‌های مبتنی بر دائو در قالب توکن، غیرقانونی و نقش آشکار قوانین ایالات متحده است.

خلاصه آنکه همچون هر فناوری و ساختار نوپدیدی، دائو نیز با معضلات متعدد حقوقی و قانونی، دست به گریبان است و توسعه‌دهندگان باید راهکاری برای حل و فصل آن‌‌ها بیندیشند.

ماجرای هک دائو

آنچه در فضای رمزارزها از آن با عنوان «هک دائو» یاد می‌شود، مربوط به پروژه‌ای با نام «The DAO» است و ارتباطی مستقیم با فناوری دائو ندارد. پروژه The DAO به‌عنوان یکی از نخستین پروژه‌های الهام‌گرفته از ساختار سازمان خودمختار غیرمتمرکز در سال ۲۰۱۶ راه‌اندازی شد. هدف از این پروژه، برپایی یک بنگاه سرمایه‌گذاری جسورانه با هدایت مستقیم خود سرمایه‌گذاران بود. گردانندگان این پروژه در ادامه توانستند بالغ بر ۱۵۰ میلیون دلار اتریوم، سرمایه جذب کنند و نام خود را به‌عنوان یکی از برترین پروژه‌های سرمایه‌گذاری جمعی مبتنی بر بلاک چین‌ بر سر زبان‌ها انداختند.

با این حال، پروژه The DAO تنها در عرض کمتر از سه ماه پس از راه‌اندازی اولیه، هک شد و ۶۰ میلیون دلار از موجودی خزانه آن به تاراج رفت. در ادامه اما خوش‌بختانه کارشناسان توانستند با انجام انشعاب روی بلاک چین اتریوم، وجوه مسروقه را به سرمایه‌گذاران بازگردانند.

معروف‌ترین پروژه‌های DAO چیست؟

پیش‌تر نیز گفتیم که ساختار بی‌همتای دائو آن را به گزینه‌ای ایده‌آل برای ایجاد سازمان‌های مستقل ساخته تبدیل کرده است. در ادامه، نگاهی داریم به شماری از برترین پروژه‌های بازار ارزهای دیجیتال که توانسته‌اند از ساختار دائو برای دستیابی به اهداف خود استفاده کنند.

یونی سواپ (Uniswap)

یونی سواپ، افزون بر آنکه عنوان پرطرفدارترین صرافی غیرمتمرکز حوزه رمزارزها را یدک می‌کشد، توانسته خود را به‌عنوان بزرگ‌ترین پروژه دائو نیز مطرح کند. این پروژه در سپتامبر ۲۰۲۰ توکن حاکمیتی خود را عرضه و جای پای خود را به‌عنوان یک دائوی پرآوازه، محکم کرد. یونی سواپ به خوبی توانسته از قابلیت‌های دائو برای گسترش پایگاه کاربری خود استفاده کند. برای نمونه، این پروژه، مسئله کاهش کارمزدهای خود را در برخی از جفت‌های معاملاتی به رأی گذاشت و همین اتفاق، سیلی از معامله‌گران تازه را به آن سرازیر کرد. این روزها با قاطعیت می‌توان ادعا کرد که یونی سواپ توانسته در قد و قامت یک دائوی قدرتمند در حوزه رمزارزها ظاهر شود و جایگاه خود را تثبیت کند.

میکر (Maker)

یکی دیگر از پروژه‌های برتر دائو، بدون تردید، میکر (Maker) است. این پروژه بر باز کردن پای دارایی‌های واقعی به دنیای رمزارزها متمرکز است. به بیان دیگر، میکر می‌خواهد به بزرگ‌ترین بانک مرکزی حوزه امور مالی غیرمتمرکز (دیفای) تبدیل شود. افزون بر این، میکر بر آن است تا استیبل کوین خود یعنی دای (DAI)‌ را به جایگاه برترین استیبل کوین بازار ارزهای دیجیتال برساند. میکر با دستیابی به اهداف از پیش تعیین‌شده نشان داده که می‌تواند قابلیت‌های خود را به‌طور کامل شکوفا کند و استیبل کوین الگوریتمی خود را به صدر بازار بنشاند. گفتنی است که در حال حاضر، ارزش بازار دای، فراتر از رقم هنگفت ۱۰ میلیارد دلار است.

دارندگان توکن‌های حاکمیتی میکر دائو (Maker DAO) تاکنون در رویدادهای مختلف توسعه‌ای میکر مشارکت داشته‌اند و موفق به اعمال حقوق اختیارداری خود پیرامون رخدادهای آتی این پروژه شده‌اند.

دش (Dash)

دش از دیگر پروژه‌هایی است که می‌توان آن را حاصل تلفیق موفقیت‌آمیز حوزه‌های دائو و دیفای قلمداد کرد. هدف غایی این پروژه،تسهیل پرداخت‌های دیجیتال با تمرکز بر افزایش سرعت پردازش تراکنش‌ها است. توکن کاربردی آن هم دش (DASH) نام دارد که توانسته سود هنگفتی را نصیب سرمایه‌گذاران آغازین خود بکند.

ارزش بازار این توکن در حال حاضر، فراتر از یک میلیارد دلار است. افزون بر این، با اضافه شدن قابلیت تراکنش‌های ناشناس به دش می‌توان انتظار داشت بهای توکن آن طی سال‌های آتی با رشدی ویژه مواجه شود.

کامپوند (Compound)

کامپوند از دیگر پروژه‌های پرآوازه حوزه دائو است که توانسته با ارائه وام‌های رمزارزی، پایگاه کاربری چشم‌گیری را برای خود دست و پا کند. توکن کاربردی این پروژه با نام کامپ (COMP) هم موفق شده با رشد حیرت‌آور خود سود سرشاری را به سرمایه‌گذاران اولیه خود سرازیر کند. این توکن از جمله شناخته‌شده‌ترین توکن‌های دائو و ارزش بازار آن در حال حاضر، نزدیک به یک میلیارد دلار است.

چشم انداز DAO چیست؟

به رغم آنکه هنوز دائو زوایای ناپیدای بسیاری دارد؛‌ اما بسیاری از خبرگان بازار می‌گویند که این فناوری نوظهور می‌تواند قواعد بازی را در حوزه ساختارهای تجاری بر هم بزند.

یکی از کارشناسان در این زمینه می‌گوید که دائوها می‌توانند گونه تازه‌ای از شرکت‌های با مسئولیت محدود (LLC)‌ باشند. به زعم او تا ۵ سال آینده، دیگر شرکت‌ها سهام نخواهند داشت و به جای آن دست به عرضه توکن می‌زنند.

افزون بر این، سرمایه‌گذاران نهادی نیز در حال پیوستن به صف مشتاقان دائو هستند. این نشان از آن دارد که دائو می‌تواند با اقبالی فراگیرتر مواجه و به رقیبی قدرتر برای از میان به در کردن سازمان‌های سنتی تبدیل شود.

علاقه به ساختار دائو،  روز به روز در حال گسترش است. برای مثال، بنیاد میکر در سال ۲۰۲۱ اعلام کرد که تمامی عملیات خود را به ساختار میکردائو محول می‌کند و تا پایان سال، منحل خواهد شد.

اگرچه نگرانی‌های و معضلات بسیاری در مورد ابعاد ساختاری، قانونی و امنیتی دائوها وجود دارد؛ اما تحلیل‌گران بر این باورند که دائو، دیر یا زود، انقلابی فراگیر در ساختارهای کسب‌وکاری برپا می‌کند و شاید هم روزی جایگزین مدل‌های سنتی شود.

جمع‌بندی

فرایندهای امورمالی تا پیش از پدیدار شدن فناوری بلاکچین،‌ به‌طور کامل به صورت متمرکز و فارغ از تصمیم‌گیری‌های جمعی انجام می‌گرفت. با حضور فناوری بلاکچین در بازارهای مالی، امکان انتقال فرایند تصمیم‌گیری از مجمع‌های متمرکز به جوامع مستقل و غیرمتمرکز را فراهم کرده‌اند. سازمان‌های غیرمتمرکز مستقل نیز نقش پررنگی در حذف نهادهای واسط در امورمالی را داشته‌اند.