طرح پانزی چیست؟ معرفی مهمترین طرح های پانزی

از زمانی که انسان با مفهوم پول آشنا شد، روش‌های مختلفی برای کلاهبرداری از مردم با ایجاد طمع بین آنها به کار گرفت شده است. طرح پانزی یکی از این شیوه‌های کلاه‌برداری است که می‌خواهد شما را یک‌شبه به آرزوهایتان برساند. با توجه به رشد قارچ‌گونه این طرح‌ها در کشور، در این مقاله از مزدکس می‌خواهیم با طرح پانزی و ویژگی‌های آن بیشتر آشنا می‌شویم.

طرح پانزی چیست؟

طرح پانزی یک برنامه کلاهبرداری است که در آن سود سرمایه‌گذاران به وسیله جذب سرمایه از طریق سرمایه‌گذاران جدید پرداخت می‌شود. ترفند پانزی معمولاً سرمایه‌گذاران جدید را با ارائه عایدی‌هایی که دیگر طرح‌های سرمایه‌گذاری‌ نمی‌توانند تضمین کنند، اغواء می‌کند. دریافت این مقدار سود معمولا در کوتاه مدت جذاب بوده و یا به‌طور غیرعادی ثابت و تضمین‌شده هستند. دائمی بودن عایدی‌هایی که یک ترفند پانزی تبلیغ می‌کند، نیازمند یک جریان پولی دائم و رو به افزایش از جانب سرمایه‌گذاران است تا سیستم را در حال کار نگه دارد. در واقعیت، این طرح‌ها تنها با جذب سرمایه‌گذاران جدید می‌توانند به پرداخت سود ادامه دهند و زمانی که سرمایه‌گذاران جدیدی برای جذب وجود نداشته باشند، طرح فرو می‌ریزد و سرمایه‌گذاران اولیه و بعدی ضرر می‌کنند.

طرح پانزی از نام چارلز پانزی، یک کلاهبردار ایتالیایی-آمریکایی برگرفته شده که در سال 1920 یک طرح سرمایه‌گذاری کلاهبرداری را راه‌اندازی کرد. پانزی به سرمایه‌گذاران وعده می‌داد که می‌تواند با سرمایه‌گذاری در اوراق قرضه یک شرکت خارجی، سودهای 50 درصدی طی 90 روز به دست آورند. پانزی در ابتدا توانست سرمایه‌گذاران زیادی را جذب کند و سودهای اولیه را نیز پرداخت کرد. با این حال، زمانی که سرمایه‌گذاران جدیدی برای جذب وجود نداشت، طرح پانزی فرو ریخت و او دستگیر و زندانی شد.

نحوه شناسایی طرح پانزی

شاید طرح های سرمایه‌گذاری زیادی برای شما پیشنهاد شده باشد یا تبلیغات آن به چشمتان خورده باشد، حال چطور می توان تشخیص داد که شما به یک طرح پانزی دعوت شده‌اید؟ یک طرح پانزی دارای این پارامترها است:

• وعده سودهای شگفت‌انگیز: اگر یک طرح سرمایه‌گذاری وعده سودهای غیرقابل تصوری می‌دهد، باید مراقب باشید. هیچ طرح سرمایه‌گذاری وجود ندارد که بتواند به طور مداوم سودهای بالا ایجاد کند.
• عدم شفافیت در مورد نحوه عملکرد طرح: اگر یک طرح سرمایه‌گذاری از ارائه اطلاعات شفاف در مورد نحوه عملکرد خود خودداری می‌کند، باید مراقب باشید. کلاهبرداران اغلب از عدم شفافیت برای پنهان کردن ماهیت کلاهبرداری خود استفاده می کنند. در اغلب این طرح‌ها از اطلاعات غیر واقعی برای هویت مدیران استفاده می‌شود.
• فشار برای سرمایه‌گذاری سریع: اگر یک طرح سرمایه‌گذاری به شما فشار آورد تا سریع سرمایه‌گذاری کنید، باید مراقب باشید. کلاهبرداران اغلب از فشار برای زمان بندی سرمایه‌گذاران استفاده می‌کنند تا فرصت تحقیق را از آنها بگیرند.

بزرگترین طرح‌های پانزی ارز دیجیتال

با رشد روزافزون استفاده از ارزهای دیجیتال و غیرقابل رهگیری بودن تراکنش‌های آن استفاده از این روش برای کلاهبرداری نیز آغاز شد. کلاهبرداران معمولا از طریق معرفی توکن‌های جعلی، استخراج ابری و طرح‌های سوددهی ثابت، افراد ناآگاه در این حوزه را جذب خود می‌کنند. در این قسمت با چند نوع از این طرح ها آشنا می‌شویم:

ارز دیجیتال One Coin

این طرح پانزی با شعار “قاتل بیت کوین” و جدیدترین نوآوری بعدی در صنعت کریپتو، 5.8 میلیارد دلار از سرمایه‌گذاران کلاهبرداری کرد. این طرح یک بازاریابی چند سطحی بود که هر بار که اعضای آن سرمایه‌گذاران جدید را وارد می‌کردند، سود بیشتری به دست می‌آوردند. با این حال، Onecoin هیچ بلاکچینی برای خود نداشت و در نهایت در سال 2017 سایت خود را بست و هیچکس نتوانست سرمایه خود را برداشت نماید.

بیت کانکت

ارز دیجیتال BitConnect در سال ۲۰۱۶ راه‌اندازی شد و ادعا می‌کرد که یک پلتفرم وام‌گیری بر مبنای ارزهای دیجیتال است. در آن زمان، بیت کانکت ۳۲۵,۰۰۰ بیت کوین به‌ارزش ۲ میلیارد دلار که حالا بیش از ۱۵ میلیارد دلار شده پرا جمع‌آوری کرد. این طرح پانزی به سرمایه‌گذارانی که توکن‌های BCC را خریداری و روی پلتفرم قفل می‌کردند، بازده ماهانه 40 درصد را وعده می‌داد. این طرح در نهایت توسط مقامات دولتی آمریکا تعطیل شد و سرمایه‌گذاران بیش از 3.5 میلیارد دلار ضرر کردند.

پلاس توکن

این طرح پانزی بیش از 3 میلیون کاربر جذب کرد و بیش از 3 میلیارد دلار از آنها کلاهبرداری شد. این طرح، سرمایه‌گذاران را متقاعد کرد تا توکن پروژه، PlusToken را خریداری کنند تا درآمد آنها افزایش یابد. پلاس توکن کلاهبرداری کمپین بازاریابی خود را از طریق برنامه پیام‌رسانی چینی، وی چت، با جذب سرمایه‌گذاران با چشم‌انداز کسب درآمد ماهیانه ۱۰ تا ۳۰ درصدی انجام داد.

ماینینگ‌ مکس

این طرح پانزی به سرمایه‌گذاران فرصتی برای مشارکت در یک اکوسیستم استخراج چند رمزارزی که پتانسیل ایجاد بازده بالا را داشت، نوید داد. ماینینگ مکس از واژه استخراج ابری برای پنهان کردن ماهیت واقعی عملیات غیرقانونی خود استفاده کرد. این پلتفرم به سرمایه‌گذاران وعده داد، راهی برای سرمایه‌گذاری روی تبلیغات گسترده ارز دیجیتال ایجاد کند. این طرح بیش از 18000 سرمایه گذار را در 54 کشور جذب نمود و بیش از 250 میلیون دلار کلاه‌برداری کرد.

طرح های پانزی اجرا شده در ایران

متاسفانه با افزایش سرسام‌آور تورم در کشور و کاهش بازدهی کسب‌وکار‌ها در شرایط رکودی، ایران یکی از کشورهای محبوب کلاهبرداران از روش پانزی بوده، چرا که پیگیری حقوقی شکایت کلاهبرداری از طریق رمزارز دشوار است و همچنین طمع در چنین اقتصادی، انگیزه کافی را به افراد می دهد تا سرمایه خود را وارد چنین طرح‌هایی کنند. در این بخش، چند طرح پانزی معروف ایرانی را بررسی خواهیم کرد:

یونیک فایننس

یونیک فایننس ساختاری هرمی داشت و ادعا می‌کرد در بورس نزدک Nasdaq، سهام شرکت‌های بزرگ و مطرحی چون فیسبوک، اپل و مایکروسافت را معامله می‌کند. اما حقیقت چیز دیگری بود و این شرکت در واقع از اطلاعات معاملات بورس که همگی ساختگی بود استفاده می‌کرد. آنها داده‌های لحظه‌ای بورس را استخراج و خود را فعال حوزه سرمایه‌گذاری در این سازمان معرفی می‌کردند. این شرکت، توسعه‌دهنده توکنی با همین نام (Unique Finance) هم بود که در بازار با نماد اختصاری UNQT شناخته می‌شد. یونیک فایننس توکن انحصاری خود را در ۱ ژوئن ۲۰۲۱ با حداکثر ۱۰۰ میلیون واحد عرضه کرد. توکن UNQT بر بستر بلاکچین اتریوم ایجاد شد. اما نکته قابل توجه اینکه ارز دیجیتال یونیک فایننس در سایت معتبر و جامع کوین‌مارکت‌کپ Coinmarketcap لیست نشد و هیچ صرافی معتبری معاملات آن را ارائه نداد. همین مسئله باعث شد خیلی‌ها به ماهیت این شرکت و توکن ارائه شده آن شک کنند. بعدها مشخص شد Unique Finance متعلق به یکی از شرکت های بازاریابی شبکه‌ای ایرانی بوده و در حال حاضر مدیران این شرکت دستگیر و در زندان به سر می برند.

کینگ مانی

طرح پانزی کینگ مانی کار خود را با فروش ارز دیجیتال و وعده سود شگفت‌انگیز شروع کرد و در ادامه توانست 4500 میلیارد تومان کلاهبرداری کند. این شرکت ادعا داشت توکن آن باعث سهولت نقل و انتقال پول خواهد شد.ارز دیجیتال کینگ مانی ظاهرا توسط یکی از شرکت های هرمی ایرانی معرفی و تبلیغ شده بود اما مدیران این شرکت هرگونه ارتباط با این پروژه را تکذیب می‌کنند. پس از مدتی گروهی از مالباختگان کینگ مانی دست به اعتراض زدند و در مقابل دادگستری و شرکت بازاریابی شبکه‌ای مربوطه خواستار محاکمه عوامل این کلاهبرداری شدند.

تیمون 55

این طرح پانزی فقط در یک شهر کوچک ایران یعنی خوی (یکی از شهر های آذربایجان‌غربی) اجرا شد. وب سایت اصلی تیمون در واقع یک فروشگاه اینترنتی بود که مانند وب سایت خارجی آمازون و یا دیجی کالا فعالیت داشت. یک سری افراد سود جو از نام و شهرت سایت تیمون سو استفاده و وب سایتی با نام tmon55.com را راه‌اندازی کردند. با این ادعا که افراد با گذاشتن سرمایه بعد مدت زمان کوتاهی می‌تواند سرمایه خود را چند‌برابر کنند. اما در نهایت وب‌سایت tmon 55 پس از گذشت چند ماه، بسته‌ و سرکرده‌های سایت کلاهبرداری تیمون نیز دستگیر شدند. در این مدت کوتاه این وب‌سایت کلاهبرداری، توانست حدود 120 میلیون دلار به جیب بزنند.

ایران کوین ماین

سایت ایران کوین ماین که خود را یک صندوق سرمایه‌گذاری در زمینه ارزهای دیجیتال معرفی کرده بود، با ادعای پرداخت سودهای بالا سرمایه مردم را به خود جذب کرد. در قسمت معرفی این سایت ادعا شده بود آنها قادرند با بهره‌مندی از تیم فنی بسیار قوی و با بهره‌مندی از پشتوانه علمی و مالی؛ در بورس‌های بین‌المللی، معاملات ارزهای‌دیجیتال و همچنین استخراج ارزهای‌دیجیتال با پیشرفته‌ترین تجهیزات فعالیت نمایند. در این سایت سپرده گذاری و برداشت در قالب دوج کوین صورت می‌گرفت و در طرح درآمدزایی آن پرداخت سود ماهیانه از ۷ الی ۱۰ درصد و ۸۴ الی ۱۲۰ درصد سالیانه، تبلیغ می‌شد. در حال حاضر سایت این شرکت در دسترس نبوده و سرمایه مردم قابل برداشت نیست.

تفاوت طرح هرمی و پانزی

طرح پانزی و طرح هرمی دو نوع کلاهبرداری مالی هستند که در آن سرمایه‌گذاران جدید با وعده سودهای غیرواقعی جذب می‌شوند. در هر دو طرح، سرمایه‌گذاران جدید پول خود را به طرح واریز و این پول به عنوان سود به سرمایه‌گذاران قدیمی پرداخت می‌شود. با این حال، تفاوت اصلی بین طرح پانزی و طرح هرمی این است که در طرح پانزی، هیچ محصول یا خدمات واقعی ارائه نمی‌شود. در عوض، سرمایه‌گذاران جدید صرفاً پول خود را به طرح واریز و این پول به عنوان سود به سرمایه‌گذاران قدیمی پرداخت می‌شود. این چرخه تا زمانی که تعداد سرمایه‌گذاران جدید کافی باشد ادامه می‌یابد. در نهایت این چرخه متوقف و سرمایه‌گذاران جدیدی که وارد طرح می‌شوند، پول خود را از دست می‌دهند. 

اما در طرح هرمی، معمولاً یک محصول یا خدمات واقعی ارائه می‌شود. با این حال، سودهای سرمایه‌گذاران جدید صرفاً از طریق جذب سرمایه‌گذاران جدید تامین می‌شود. این بدان معناست که طرح هرمی نیز برای ادامه کار خود به جریان مداوم سرمایه‌گذاران جدید نیاز دارد.

تفاوت دیگر بین طرح پانزی و طرح هرمی این است که در طرح پانزی، سرمایه‌گذاران جدید معمولاً به صورت مستقیم توسط مجری طرح جذب می‌شوند. در عوض، در طرح هرمی، سرمایه‌گذاران جدید معمولاً توسط سرمایه‌گذاران قدیمی جذب می‌شوند.

کلام آخر 

با روی کار آمدن بازارهای مالی متنوع و جدید، افراد و سازمان‌هایی نیز هستند که با هدف کسب درآمدهای آسان، اقدام به راه‌اندازی پروژه‌های کلاهبرداری می‌کنند. باید توجه داشته‌باشید که فعالیت در بازارهای مالی خالی از ریسک نیست و همیشه راه و روش‌های مختلفی برای به دام انداختن افراد ناآگاه و سواستفاده از آنها برای سرقت دارایی‌های‌شان وجود دارد. همان‌گونه که تجربه مالباختگان پروژه‌های پانزی نشان می‌دهد، در صورتی که افراد دقت و تحقیق بیشتری در مورد این پروژه‌ها می‌کردند اکنون شاهد از دست رفتن مقدار قابل‌توجهی از سرمایه خود نبودند.