اسمارت کانترکت چیست؟ آشنایی کامل با قرارداد هوشمند

ناآگاهی و یا دیر رسیدن اطلاعات از مهم‌ترین عواملی بودند که قراردادها، قول و قرارهایمان را با نقص‌هایی مو‌اجه می‌کردند. به همین دلیل مسیر سوءاستفاده هم برای طرف سودجو در قراردادها باز می‌شد. اما باز هم فضای بلاکچین توانست با فراهم کردن بستری برای انجام قرارداد هوشمند بسیاری از مشکلات و موانع یک قرارداد عادی را از ما و سرمایه‌های‌مان دور کند. ایجاد امنیت، دوری از کاغذبازی‌ها و درگیری‌های رو‌زانه با بروکراسی اداری و معطل شدن در راهروهای اداری و اصناف تنها گوشه‌ای از اتفاقات خوبی هستند که به لطف حضور قرارداد هوشمند یا اسمارت کانترکت برای ما و قراردادهایی که تنظیم می‌کنیم افتاد‌ه است. در این مقاله از آکادمی مزدکس به شناخت کامل مفهوم اسمارت کانترکت چیست می‌پردازیم و خواهیم دید این قراردادها چطور کار می‌کنند و چه مزایایی دارند؟

اسمارت کانترکت چیست؟

شیرین‌ترین خاطرات ما در زمان خرید یک خانه و یا اتومبیل همیشه با طعم دلهر‌ه و ترس از دست دادن پول در زمان معا‌مله همراه بوده است. همین باعث می‌شود تا زمانی که خاطره خرید امکانات مهم زندگی‌مان مانند خانه را به یاد می‌آوریم کمی هم از بلاتکلیفی‌ها و استعلام‌های مداومی که از ادارات ثبت گرفته‌ایم هم بازگو کنیم. این دست نقص‌ها زمانی اتفاق می‌افتد که ما از ابعاد نوشتن تا عقد یک قرارداد بی‌خبر هستیم. پول کلانی را به یک وکیل می‌دهیم تا مبادا بندهای قرارداد کم و زیاد شوند و در زمان طرح دعوی نتوانیم از مال از دست ر‌فته خود دفاع کنیم. تمام این ضعف‌ها را بارها و بارها تجربه کرده‌ایم.

تعریف اسمارت کانترکت

گفتنی است که قرارداد هوشمند یا همان اسمارت کانترکت باعث بی‌معنا شدن بسیاری از این نقص‌ها می‌شود. اما تعریف اسمارت کانترکت چیست؟ در فضای معاملات و سرمایه‌‎گذاری دیجیتال قرارداد هوشمند (Smart Contract) از دسته قراردادهایی است که بر بستر بلاکچین نوشته می‌‎شود. ویژگی اصلی این نوع قرارداد این است که بعد از انعقاد آن، هیچ کس حتی نویسند‌ه قرارداد هم امکان تغییر آن را ندارد. اساس یک قرارداد هوشمند بر پایه (If-Then) یا (اگر-سپس) است. به این معنی که تا زمانی که طبق قرارداد، سند خانه یا هر امکان قابل معامله دیگر به نام خریدار نخورد وجه به فروشنده تعلق نمی‌گیرد. همچنین وجه مورد معامله هم در قرارداد هوشمند قرار می‎‌گیرد و در طول مدت انجام قرارداد هوشمند هم خریدار و هم فروشنده نمی‌توانند به مبلغ دسترسی داشته باشند. این قابلیت در قرارداد هوشمند باعث می‌شود تا بخش قابل توجهی از نگرانی‌های طرفین در قرارداد از بین برود.

در واقع اسمارت کانترکت‌ها مانند دو دست هستند که در یک لحظه با یک دست کل مبلغ قرارداد را به فروشنده و محصول و یا امکان خریداری شد‌ه را با دست دیگر به خریدار منتقل می‌کنند. نکته قابل توجه دیگر در مورد قراردادهای هوشمند این است که به دلیل انجام گرفتن‌شان در فضای بلاکچین، همه کسانی که در این بستر حضور دارند قرارداد را می‌بینند و آن را برای طی کردن مراحل تایید می‌کنند و همین میزان شفافیت از کلاهبرداری و هر گونه سوءاستفاده جلوگیری می‌کند.

تاریخچه قراردادهای هوشمند

سال 1996 میلادی برای اولین بار بود که دانشمند علوم کامپیوتر و یک رمزنگار شناخته شد‌ه به نام نیک سابو (Nick Szabo) به معرفی و شرح قرارداد هوشمند پرداخت. تلاش آقای نیک سابو برای جا انداختن مفهوم قرارداد هوشمند و عملکرد آن بی وقفه بود. دلیل پذیرفته نشدن و جا نیافتادن نظرات و توضیحات نیک در مورد قراردادهای هوشمند به این خاطر بود که او برای اولین بار حرف از شیوه‌های نوین تجاری برای عقد قرارداد میان دو ناآشنا در فضایی جدید زد. واضح بود که کسی ایده ناب او را قبول نمی‌کرد.

به همین دلیل تا سال 2009 درست زمانی که رمزارزها ظهور کردند و بلاکچین شکل گرفت اجرای این ایده به تعویق افتاد. با وجود بلاکچین بازگو کردن ایده قراردادهای هوشمند منطقی به نظر می‌آمد و آقای سابو بالاخره در فضای غیر متمرکز اقدام به اجرای این طرح کرد. گفتنی است که در حال حاضر اسمارت کانترکت‌ها با ارزدیجیتال مرتبط هستند و برای اطمینان از معاملات ارزهای دیجیتال از این قراردادها استفاده می‌شود. برای نمونه می‌توان به حضور این قراردادها در فضای اتریوم نام برد.

قرارداد معمولی چیست؟

قرارداد معمولی را کمابیش می‌شناسیم. تعهدی میان دو یا چند نفر که به صورت مکتوب در دفترخانه انجام می‌شود. مبلغ و بندها در یک قرارداد معمولی مشخص می‌شود. گفتنی است که کدهایی که در رایانه‌ها رد و بدل می‌شوند هم قرارداد محسوب می‌شوند. خرید فایل و محصولات اینترنتی هم با رشته کدهایی که بندهایی را در خود جا داده‌اند در واقع حامل قراردادهایی هستند. رایانه‌ها هم مانند اشخاص واسطه در جهان مادی که قراردادهای معمولی در آن جریان دارد به عنوان واسطه قابل اعتماد هستند.

قراردادهای هوشمند چطور کار می‌کنند؟

عملکرد قراردادهای هوشمند به این دلیل که بر بستر بلاکچین انجام می‌شود شبیه به همان جابه‌جایی ارزهای دیجیتال است. به این شکل که اطلاعات قراردادهای هوشمند از طریق نودها و با مشاهده و تایید اعضای بلاکچین انجام می‌شود.  

اجزای اسمارت کانترکت چیست؟

یک قرارداد هوشمند از سه بخش تشکیل شد‌ه است که این سه بخش اجزای پیو‌سته به هم دارند. بهتر است که مرحله به مرحله به توضیح آن‌ها بپردازیم؛

در آغاز طرفین انواع قراردادهای هوشمند برای اعلام رضایت و موافقت برای اجرای توافق باید امضا الکترونیک ارائه دهند. امضای دیجیتال به این معنا است که هر دو طرف معامله از دو تا چند نفری که حضور دارند همگی موافق بندهای اجرایی قرارداد هوشمند موردنظرشان هستند.

در گام دوم موضوع توافق پیش کشیده می‌شود که در فضای هوشمند این نوع قرارداد – بعد از مرحله امضا – می‎توان بدنه یا همان موضوع اصلی قرارداد را دید. از ویژگی‌های موضوع قرارداد هوشمند این است که در دسترس هر دو طرف معامله است.

دست آخر هم قراردادهای هوشمند بر اساس دسته‌ای از ضوابط خاص که مبنای این ضوابط را زبان برنامه نویسی تعیین می‌کنند فراهم می‌شوند و به اجرا در می‌آیند. این سوال پیش می‌آید که ضوابط اسمارت کانترکت چیست؟ در پاسخ باید گفت که قوانین و پاداش‌های مورد تایید طرفین قرارداد همان ضوابط متشکل در قرارداد هوشمند هستند.

با کاربرد قراردادهای هوشمند آشنا شوید

انعطاف قراردادهای هوشمند در برنامه‌ریزی و هماهنگ کردن‌شان برای هر نوعی از قالب قرارداد را می‌توان کاربرد اصلی و متمایزکننده آن‌ها در نظر گرفت. در واقع اجرای روش‌های متنوع بر بدنه قراردادهای هوشمند میسر است. شفافیت بالایی که یک قرارداد هوشمند برای به اجرا درآوردن انتظارات طرفین قرارداد دارد باعث شده تا بسیاری از افراد سرمایه‌گذار و معامله‌گر به دنبال استفاده و یا بهتر بگوییم بهره‌وری از آن باشند. در واقع می‌توان گفت که سفارشی سازی قراردادهای هوشمند این میزان از محبوبیت را برای آن‌‎ها به همراه داشته‌اند. گفتنی است که غیرمتمرکز بودن فضای بلاکچین و به دنبال آن قراردادهای هوشمند امکان چنین انعطافی را فراهم کرده‌اند.

کاربردی بودن قراردادهای هوشمند در مقایسه با قراردادهای معمولی در این است که برای بستن یک قرارداد هوشمند می‌توانیم از اپ‌های فعال در فضای بلاکچین گرفته تا صرافی‌های دیجیتال و کیف پول‌های دیجیتالی استفاده کنیم. حتی در بازی‌ها و زمین‌های ویژه اتریوم در بلاکچین مانند دیسنترالند هم می‌توان اقدام به بستن قرارداد هوشمند کرد.

مزایای قراردادهای هوشمند چه مواردی است؟

فضای بلاکچین را می‌توان بستری منعطف به حساب آورد که هر امکانی در آن ایجاد شود بی‌شک با مزایایی همراه است. قرارداد هوشمند یا اسمارت کانترکت هم به عنوان یک امکان قابل توجه در بلاکچین از این قاعده مستثنی نیست. از مزایای قرارداد هوشمند می‌توان به این موارد اشاره کرد؛

امنیت: اولین عاملی که برای طرفین هر قرارداد مهم است. پیچیدگی‌هایی که در رمزنگاری قراردادهای هوشمند در فضای بلاکچین وجود دارد باعث می‌شود تا امکان هر گونه سوءاستفاده از آن‌ها از بین برود. هک کردن همان‌طور که در فضای ارزدیجیتال بعید است که اتفاق بیافتد، به همان اندازه در این دست قراردادها هم بسیار دشوار است.

صرفه‌جویی: گفتیم که برای اجرای هر قرارداد به روش معمول باید متحمل هزینه‌هایی شد؛ دفترخانه، نمایندگان املاک و تنظیم کنندگان قرارداد از یک طرف و واسطه‌ها برای انجام قرارداد از طرف دیگر هزینه‌های اضافی زیادی روی دست ما می‌گذارند. قرارداد هوشمند با ماهیتی که دارد تمام هزینه‌های نام‌برده را از میان برمی‌دارد. البته خطراتی که ممکن است به دست واسطه‌ها و بنگاه‌ها هم شامل حال خرید و فروش‌مان شوند با حضور اسمارت کانترکت بی معنا می‌شود.

اعتمادسازی: می‌دانیم که تمام اسناد ما در قرارداد هوشمند کدگذاری شده‌اند. آن چه که به عنوان سند و قرارداد میان ما و طرف مقابل‌مان صورت گرفته است در دفتر مشترک غیرمتمرکز ذخیره می‌شود. سر به مهر بودن اطلاعات و رشته کدها در قراردادهای هوشمند باعث می‌شود تا امکان هر گونه سرقت و یا مفقود شدن از بین برود.

سرعت و کارایی: همان‌طور که اشاره کردیم با وجود قرارداد هوشمند برای انجام و عقد و طی کردن مراحل قرارداد نیازی به واسطه‌ها و دفاتر ثبت و دیگر عوامل نداریم. همین بی نیازی باعث می‌شود تا سرعت و کارایی اسمارت کانترکت‌ها برای انجام انواع قراردادها به کار بیاید.

معایب قراردادهای هوشمند چه مواردی است؟

نوپا بودن بلاکچین و قراردادهای هوشمند به هر صورت با خود معایب و یا بهتر بگوییم نواقصی را هم به همراه دارند که البته قابل توجه هستند. اما گفتنی است که با پیشروی هر چه بیش‌تر و پیشرفته‎‌تر شدن این فضاها و مفاهیمی نو مانند همین قراردادهای هوشمند معایب‌شان هم کم‌تر می‌شود. یک نوع هک به نام DAO وجود دارد که در صورت رخ دادن خطا در کدنویسی، شخص هکر می‌تواند با کمک آن اقدام به کلاهبرداری کند. البته این مشکل با به رسمیت شناخته شدن هر چه بیش‌تر فضای بلاکچین از سوی دولت‌ها و نهادهای مالی کشورها حل می‌شود. البته گذر زمان و حرکت سریع فناوری می‌تواند به تنهایی چنین معایبی را در فضای دیجیتال حل کند. 

هزینه پیاده‌سازی اسمارت کانترکت‌ها

پیاده‌سازی یک قرارداد هوشمند به دست برنامه نویس انجام می‌شود. در واقع برنامه نویس با اتصال یک نرم افزار به بلاک چین شروع به انجام برنامه نویسی و تراکنش در بستر بلاکچین می‌کند. گفتنی است که قراردادهای هوشمند یا اسمارت کانترکت‌ها با چندین زبان برنامه نویسی نوشته می‌شوند. هزینه پیاده سازی قراردادهای هوشمند بنابر نظر هر برنامه نویس متفاوت است و در بازار قیمت‌های متفاوتی برای این کار تعیین می‌شود.

جمع‌بندی

در فرصتی که مزدکس در اختیارمان قرارداد تلاش کردیم تا به توضیح تمام زوایا و ابعاد قرارداد هوشمند یا همان اسمارت کانترکت چیست بپردازیم. از تاریخچه آن گرفته تا نحوه راه‌اندازی و هزینه‌های آن را به تفکیک توضیح دادیم. معایب و مزایای این مفهوم جدید در فضای بلاکچین را شرح دادیم و ترتیب مراحل انجام یک قرارداد را توضیح دادیم. بی‌شک آن چه که در آینده از تغییرات در فضای قراردادهای هوشمند خواهیم شنید بیش از این خواهد بود. اما پایه تشکیل دهنده این مفهوم مالی دیجیتال به همین شکل خواهد بود که در این مقاله به بررسی آن پرداختیم.