شاخص RSI چیست و چطور کار می کند؟

در بحث تحلیل تکنیکال این باور وجود دارد که رفتار قیمتی آینده یک اوراق بهادار را می‌توان بر اساس سابقه رفتاری قیمت پیش‌بینی کرد. به عبارت دیگر، با استفاده از بررسی سوابق قیمتی، می‌توان ساختارها و الگوهایی را پیدا کرد و از آن‌ها برای حدس و پیش‌بینی قیمت استفاده کرد. اندیکاتورهای تکنیکال این کار را به‌صورت خودکار و با انجام محاسبات مختلف انجام می‌دهند. هرکدام از این اندیکاتورها شاخصه‌های خاصی را بررسی کرده و سیگنال‌های مختلفی صادر می‌کنند. برخی از آن‌ها مبتنی بر حجم بوده، برخی مبتنی بر روند هستند. در این مقاله از آکادمی مزدکس یکی از پرکاربردترین و محبوب‌ترین اندیکاتورهای تحلیل تکنیکال، یعنی شاخص RSI را معرفی و بررسی خواهیم کرد.

شاخص RSI چیست؟

قدرت نسبی (Relative Strength Index – RSI) یک شاخص مومنتوم (Momentum) است که در تحلیل تکنیکال مورد استفاده قرار می‌گیرد. شاخص RSI در واقع سرعت و بزرگی تغییرات اخیر قیمت اوراق بهادار را اندازه‌گیری کرده و بیان می‌کند که آیا قیمت این اوراق بهادار در حال حاضر بیش از ارزش و یا کمتر از ارزش خود (در حالت اشباع خرید و یا اشباع فروش) است. اندیکاتور شاخص قدرت نسبی توسط J. Welles Wilder Jr، در سال ۱۹۷۸ و در کتاب او به نام «مفاهیم جدید در سیستم‌های معامله تکنیکال» معرفی شده است. این شاخص نسبت حرکات قیمت صعودی به نزولی را در یک دوره زمانی معین بررسی و محاسبه می‌کند و سپس اطلاعات را در مقیاسی از ۰ تا ۱۰۰ ترسیم کرده و به شکل یک نمودار نشان می‌دهد.

مفهوم اندیکاتور RSI چیست؟

شاخص RSI به شکل یک اوسیلاتور (Oscillator) و یا یک گراف خطی در مقیاس بین ۰ تا ۱۰۰ نمایش داده می‌شود. همان‌طور که می‌دانیم، اسیلاتورها یکی از زیرمجموعه‌های اندیکاتورها هستند. آن‌ها بیشتر روی موممنتوم حرکت بازار تمرکز داشته و بین یک مقدار حداقلی و حداکثری در حال نوسان هستند. از آن‌ها برای شناسایی شرایط اشباع خرید و فروش استفاده می‌شود.

در واقع، شاخص RSI می‌تواند اطلاعاتی بیشتر از حالت اشباع خرید و اشباع فروش را در اختیار تحلیل‌گران بگذارد. از این شاخص همچنین می‌توان برای پیش‌بینی تغییر روند و یا عقب‌نشینی یک سهام از روند صعودی و شروع به اصلاح قیمتی آن استفاده کرد. بنابراین، شاخص قدرت نسبی می‌تواند زمان خرید و فروش هم نیز نان دهد. به طور سنتی، RSI بالاتر از ۷۰ به معنای اشباع خرید و خوانش ۳۰ و یا کمتر از آن نیز به معنای اشباع فروش است. بنابراین، اگر قصد خرید سهامی را دارید، بهتر است زمانی‌که RSI آن نزدیک ۷۰ است خرید نکنید. از سوی دیگر، فروش در کف‌های قیمتی نیز چندان توصیه نمی‌شود.

چگونه از شاخص RSI در تحلیل تکنیکال استفاده کنیم؟

همان‌طور که بیان شد، مقدار بالای ۷۰ شاخص قدرت نسبی به معنای خرید بیش از حد و مقدار کمتر از ۳۰ به معنای فروش بیش از حد سرمایه‌گذاران است. با این حال، این اعداد را نباید بدون هیچ انعطافی در محاسبات خود رعایت کنید. به عنوان مثال، اگر یک اوراق بهادار به طور مکرر به سطح خرید بیش از حد ۷۰ می‌رسد، شاید بهتر باشد این سطح را روی عدد ۸۰ در نظر بگیرید. از سوی دیگر، این موضوع هم خیلی مهم است که بدانید در طول روندهای قدرتمند، RSI ممکن است برای بازه‌های طولانی در حالت اشباع خرید و یا اشباع فروش باقی بماند.

خطوط RSI همچنین ممکن است الگوهای نموداری را تشکیل دهند؛ الگوهایی که ممکن است در نمودار پایه قیمتی مشهود نباشد. به عنوان مثال، شکل گرفتن ۲ کف و یا ۳ سقف در محدوده خاصی می‌تواند حاکی از وجود یک حمایت و یا مقاومت در آن ناحیه باشد.

در یک بازار صعودی، RSI تمایل دارد بین محدوده‌های ۴۰ تا ۹۰ باقی بماند. در این شرایط، منطقه ۵۰-۴۰ می‌تواند به عنوان حمایت عمل کند. از سوی دیگر، در طول یک روند نزولی، شاخص قدرت نسبی در محدوده ۱۰ الی ۶۰ نوسان می‌کند و محدوده‌های ۵۰ الی ۶۰ به عنوان مقاومت عمل خواهند کرد. البته در نظر داشته باشید که این محدوده‌ها بسته به تنظیمات RSI و یا قدرت روند موجود در آن اوراق بهادار می‌تواند متفاوت باشد.

واگرایی

وجود واگرایی‌ها هم می‌تواند یکی از کاربردهای RSI در تحلیل تکنیکال باشد. در بخش‌های بعدی این مقاله به‌صورت تفصیلی به این موضوع خواهیم پرداخت. ولی به‌صورت اجمالی، منظور از واگرایی این است که قیمت پایه یک حرکت مثبت و یا منفی را ایجاد می‌کند، ولی این حرکت در نمودار RSI به چشم نمی‌خورد. وجود این واگرایی‌ها می‌تواند نشانه‌ای از تغییر روند و برگشت قیمت باشد. به عنوان مثالی دیگر، اگر نمودار RSI یک سقف جدید و پایین‌تر از سقف قبلی (Lower High)‌ ایجاد کند و سپس روندی نزولی بگیرد، یک شکست نوسان رو به بالا رخ داده است و احتمالاً ادامه حرکت نماد رو به منفی خواهد بود. از سوی دیگر، اگر نمودار RSI یک کف جدید و بالاتر از کف‌های قبلی (Higher Low) ایجاد کند و مسیر صعودی پیش بگیرد، به احتمال زیاد شاهد اتمام روند نزولی و حرکت به سمت مثبت‌ها خواهیم بود.

چرا اندیکاتور RSI اهمیت دارد؟

• معامله گران می‌توانند از RSI برای پیش‌بینی رفتار قیمت اوراق بهادار استفاده کنند.

• می‌تواند به معامله گران کمک کند تا روندها و تغییر روندها را تأیید کنند.

• می‌توان شرایط و محدوده‌های اشباع خرید و اشباع فروش در اوراق بهادار را بررسی کرد.

• می‌تواند سیگنال‌های خرید و فروش را به معامله گران کوتاه‌مدت ارائه دهد.

• RSI یک شاخص تکنیکال است که از آن می‌توان در کنار شاخص‌ها و اندیکاتورها برای تأیید یک سناریو و یا سیگنال معاملاتی استفاده کرد.

چگونه شاخص RSI را محاسبه کنیم؟

همان‌طور که بیان شد،  شاخص قدرت نسبی (RSI) یک شاخص تکنیکال است که حرکت را در مقیاس ۰ تا ۱۰۰ اندازه‌گیری می‌کند. فرمول شاخص RSI نسبتاً ساده است و در این بخش به توضیح آن می‌پردازیم.

اکنون که می‌دانیم شاخص قدرت نسبی (RSI) یک شاخص مومنتومی و تکنیکال است که میانگین قیمت‌ها را در یک دوره زمانی خاص نشان می‌دهد. سرمایه‌گذاران از RSI در کنار نمودارهای قیمتی یا همان قیمت پایه قیمت استفاده می‌کنند، زیرا این کار می‌تواند سیگنال‌های خرید یا فروش سهام با کیفیت بالاتر و مطمئن‌تری را ارائه دهد. اکنون به نحوه محاسبه RSI در سهام می‌پردازیم.

برای ساده‌تر کردن توضیح در مورد نحوه محاسبه RSI، ابتدا اجازه دهید RSI را به اساسی‌ترین مؤلفه‌های آن تقسیم کنیم: متوسط سود، متوسط زیان و قدرت نسبی (RS). این محاسبه از یک بازه زمانی ۱۴ روزه استفاده می‌کند. توجه به این نکته هم مهم است که زیان‌ها به‌جای مقادیر منفی، به عنوان مقادیر مثبت گزارش می‌شوند. بنابراین:

RS = متوسط سود تقسیم‌بر متوسط ضرر

شاخص قدرت نسبی = ۱۰۰-۱۰۰ تقسیم‌بر 1+RS 

RS نشان‌دهنده قدرت نسبی است.

مرحله اول

برای محاسبه RSI، ابتدا باید میانگین سود و میانگین ضرر را محاسبه کنید. جهت انجام این کار، باید قیمت اوراق بهادار را در یک دوره زمانی معین، معمولاً 14 روز، بررسی کنید. برای هر روز در آن دوره، تغییر قیمت را نسبت به‌روز قبل محاسبه می‌کنید.

اگر قیمت اوراق بهادار بالا رفت، سود را به متغیر سود کل اضافه می‌کنید. اگر قیمت اوراق بهادار کاهش یابد، ضرر را به متغیر ضرر کل اضافه می‌کنید. وقتی این کار را برای تمام 14 روز انجام دادید، سود کل را بر 14 تقسیم می‌کنید و یا اینکه ضرر کل را بر 14 تقسیم می‌کنید.

مرحله دوم

در این مرحله به محاسبه‌ی قدرت نسبی یا همان «RS» می‌پردازیم. برای انجام این کار، میانگین سود را می‌گیرید و آن را بر میانگین ضرر تقسیم می‌کنید. بنابراین:

RS = میانگین سود تقسیم بر میانگین ضرر

مرحله سوم

در این مرحله، مقدار RS را وارد فرمول RSI می‌کنیم با بتوانیم پاسخ نهایی را دریافت کنیم. بنابراین:

RSI = 100 – 100 / (1+RS)

مرحله چهارم

عدد به دست آمده بین 0 تا 100 در نوسان خواهد بود. ارقام 70 یا بالاتر به معنای خرید بیش از حد بازار (اشباع خرید) است. از سوی دیگر، نرخ 30 یا کمتر به معنای فروش بیش از حد بازار (اشباع فروش) است.

جمع‌بندی محاسبه شاخص RSI

1. سابقه قیمت‌های ۱۴ روز گذشته را جمع‌آوری کنید

2. تغییر قیمت را بین قیمت‌های روزهای متوالی محاسبه کنید. به عنوان مثال، قیمت ۱۷ شهریور را از ۱۶ شهریور کم می‌کنیم. تغییرات مثبت قیمت را از تغییرات منفی جدا کنید.

3. از هر دسته میانگین بگیرید: میانگینی از تغییرات مثبت و میانگینی از تغییرات منفی قیمت.

4. با تقسیم میانگین تغییرات مثبت قیمت بر میانگین تغییرات منفی قیمت، قدرت نسبی (RS) را محاسبه کنید.

5. در نهایت، RSI خود را با کم کردن 100/1(1-RS) از عدد ۱۰۰ به دست بیاورید.

تنظیمات مناسب در معاملات اندیکاتور RSI چیست؟

تنظیمات پیش‌فرض RSI بر اساس بازه‌های زمانی ۱۴ روزه است و به نظر می‌ٰرسد همین تنظیمات بیشترین کارایی را در بازار داشته باشند. حتی معامله‌گران نوسانی که سودهای کوچکی دریافت کرده و حد ضررهای کوچکی دارند، از همین تنظیمات برای انجام معاملات خود استفاده می‌کنند. با این حال، هیچ تضمینی وجود ندارد که تنظیمات پیش‌فرض RSI بتواند برای تمام معامله‌گران و استراتژی‌ها مناسب باشد. در همین راستا، هیچ تنظیمات خاصی را نمی‌توان به عنوان مناسب‌ترین و بهترین تنظیمات برای شاخص قدرت نسبی معرفی کرد. چراکه بسته به نوع استراتژی، تحلیل و معاملات یک فرد،  همه چیز ممکن است تغییر کند. بنابراین، اگر قصد استفاده از تنظیمات خاصی را دارید، باید با تکرار و آزمون و خطای فراوان، بهترین تنظیمات RSI برای سبک و سیستم معاملاتی خودتان را پیدا کنید. چراکه یک تنظیمات ایده‌آل و مناسب برای شما، ممکن است برای معامله‌گر دیگری اصلاً مناسب نباشد.

به عنوان مثال، نوسان گیران یک‌روزه،  یعنی افرادی که سهمی را خریداری کرده و در همان روز سریعاً می‌فروشند، احتمالاً از تنظیمات شخصی برای RSI استفاده کنند. خیلی از آن‌ها دوره‌های زمانی پیش‌فرض ۱۴ روزه را به دوره‌های ۸ الی ۱۱ روزه تغییر می‌دهند. با تغییر دامنه روزها، حساسیت داده‌ها بالاتر رفته و آن‌ها بهتر می‌توانند نوسانات و قدرت نسبی خریدار و فروشنده‌ها در چند روز اخیر را بررسی کنند.

واگرایی شاخص RSI چیست؟

مشاهده و شناسایی واگرایی‌ها در RSI یکی از قدرتمندترین عملکردهای این اندیکاتور است. دلیل این امر این است که واگرایی RSI سیگنال قابل اعتمادتری نسبت به نشانه‌های اشباع خرید و اشباع فروش در RSI است. در واقع، شما این سیگنال‌ها را همیشه و دائماً‌ دریافت خواهید کرد. ولی واگرایی یک اتفاق نادر است.

به‌طورکلی و به زبان ساده، واگرایی RSI به این معنا است که نشانگر RSI نسبت به قیمت در جهت مخالف حرکت می‌کنند. یعنی ممکن است قیمت صعودی و RSI نزولی باشد، و یا برعکس. بنابراین، RSI از قبل به ما این هشدار را می‌دهد که بتوانیم تغییر جهت قیمت را پیش‌بینی کنیم. ما دو نوع واگرایی در RSI داریم:

واگرایی مثبت RSI

واگرایی مثبت زمانی اتفاق می‌افتد که قیمت سهام در مسیر نزولی است و کف‌های جدیدتری می‌سازد، ولی RSI برخلاف روند حرکت کرده و کف‌های بالاتری (Higher Lows) و یا سقف‌های جدید (Higher High) می‌سازد. بنابراین، قیمت در حال کاهش و RSI در حال افزایش است.

تصویر بالا یک نمونه از واگرایی مثبت RSI است. خط آی رنگ در نمودار کاهش قیمت را نشان می‌دهد، یعنی کف‌های و سقف‌های پایین‌تر ایجاد می‌شوند. در عین حال، اندیکاتور RSI را در بخش پایینی تصویر مشاهده می‌کنید که کف‌های بالاتر (Higher Lows) و سقف‌های بالاتر (Higher Highs) ایجاد می‌کند. کمی بعد، شاهد افزایش شدید قیمت در این سهام هستیم. این رویداد را چطور می‌توان تفسیر کرد؟ روند صعودی شاخص قدرت نسبی به این معنا بود که خریداران قدرت بیشتری پیدا کرده‌اند و خریدهای خوبی را در قیمت‌های نزولی و منفی انجام می‌دهند. بعد از مدتی خرید آن‌ها تکمیل شده و فروشندگان بالقوه به اتمام می‌رسند و روند صعودی نماد آغاز می‌شود.

نام دیگر واگرایی مثبت، واگرایی صعودی است. چراکه این واگرایی به این معنا است که روند نزولی در انتهای خود است و قیمت‌ها به احتمال زیاد شروع به افزایش خواهند کرد. واگرایی مثبت RSI فرصتی عالی برای خرید و بهره‌بردن از بازار صعودی را می‌دهد.

واگرایی منفی RSI

 بحث واگرایی منفی RSI دقیقاً برعکس واگرایی مثبت است. این واگرایی در بازارهای صعودی مشاهده می‌شود. یعنی زمانی که قیمت در همچنان رو به رشد است و بالاهای جدیدی می‌سازد، ولی RSI شکل نزولی به خود گرفته است. به عبارت دیگر، قیمت افزایش پیدا می‌کند ولی RSI کاهش پیدا می‌کند.

دلیل این واگرایی، قدرت بیشتر فروشندگان است. خیلی از فروشندگان و سهامداران در طی این مسیر صعودی مشغول شناسایی سود و فروش سهام هستند که باعث می‌شود RSI شکل نزولی به خود بگیرد. بعد از مدتی، قدرت خریداران کاهش پیدا کرده و فروشندگان چیره می‌شوند، بنابراین قیمت دارایی موردنظر نیز شروع به کاهش می‌کند.

شناسایی واگرایی در RSI

برای انجام این کار،  بهتر است از خطوط روند کمک بگیرید. خطوط روند RSI کمی متفاوت از خطوط روند سنتی هستند. زمانی که به دنبال پیدا کردن و شناسایی واگرایی هستید، یک خط از بالاترین بالا (Highest High) و یا پایین‌ترین پایین (Lowest Low) بخش RSI به سمت بالاترین بالا و یا پایین‌ترین پایین قبلی بکشید. شیب‌های کوچک و تغییراتی که بین آن نقاط رخ می‌دهد را نادیده بگیرید. الزامی وجود ندارد که خط روند شما با تمام بالا و یا پایین‌ها برخورد داشته باشد. حال، این خطوط را با خطوط روند در نمودار قیمت مقایسه کنید. دقت کنید که اوج‌ها را با یکدیگر و پایین‌ها را نیز با یکدیگر مقایسه می‌کنید! اگر شی خط روند RSI با شیب خط روند قیمتی متفاوت (برعکس) است، شما یک واگرایی پیدا کرده‌اید!

تفاوت RSI با مک‌دی (MACD)

RSI و MACD هر دو شاخص‌های حرکتی هستند که رابطه بین دو میانگین متحرک قیمت اوراق بهادار را نشان می‌دهند. MACD با کم کردن EMA 26(میانگین متحرک نمایی ۲۶ روزه) از EMA 12 (میانگین متحرک نمایی ۱۲ روزه) محاسبه می شود. نتیجه‌ی آن، درج خط MACD است. سپس یک EMA  نه روزه به نام “خط سیگنال” در بالای خط MACD رسم می شود که از آن برای دریافت سیگنال‌های خرید و فروش می‌توان استفاده کرد. معامله گران ممکن است زمانی که MACD از خط سیگنال خود عبور می کند (قطع خط سیگنال به سمت بالا)، اوراق بهادار را بخرند و زمانی که MACD از زیر خط سیگنال عبور می کند (قطع خط سیگنال به سمت پایین)، اوراق بهادار را بفروشند.

از سوی دیگر، RSI سعی دارد تا با استفاده از سطوح اخیر قیمتی، تشخیص دهد که آیا بازار در شرایط اشباع خرید و یا فروش قرار دارد یا خیر. RSI میانگین سود و زمان قیمت در یک دوره زمانی پیش‌فرض ۱۴ روزه را محاسبه می‌کند و نتیجه را در قالب عددی بین ۰ تا ۱۰۰ بیان می‌کند.

بنابراین، مک‌دی (MACD) رابطه‌ی بین دو میانگین متحرک نمایی (EMA) را اندازه‌گیری می‌کند و RSI نیز تغییر قیمت را در رابطه با اوج‌ها و کف‌های قیمتی اخیر بررسی می‌کند. تحلیلگران عموماً از این دو اندیکاتور به‌صورت مکمل یکدیگر استفاده می‌کنند تا سیگنال‌های خرید و فروش دقیق‌تری را از بازار دریافت کنند.

هر دو این اندیکاتورها حرکت قیمتی دارایی را بررسی و اندازه‌گیری می‌کنند. اما از آنجایی که روش محاسبه و اندازه‌گیری آن‌ها متفاوت است،  گاهی خروجی‌ها و سیگنال‌های متضادی صادر می‌کنند. به عنوان مثال، RSI ممکن است برای مدتی نسبتاً طولانی بالای ۷۰ را نشان دهد که حاکی از حالت اشباع خرید است، ولی MACD نشان می‌دهد که بازار همچنان در شتاب خرید در حال افزایش است.

محدودیت‌های شاخص RSI

RSI حرکت صعودی و نزولی قیمت را مقایسه می‌کند و نتایج را در قالب یک نوسان‌گر که در زیر نمودار قیمت قرار دارد، نمایش می‌دهد. مانند بسیاری دیگر از اندیکاتورهای تکنیکال، سیگنال‌های آن زمانی قابل اعتماد هستند که با روند بلندمدت مطابقت داشته باشند.

سیگنال‌های برگشت واقعی (تغییر روند قیمت) نادر هستند و جدا کردن آنها از نمونه‌های اشتباه دشوار است. برای مثال، یک سیگنال مثبت کاذب می‌تواند به شکل یک تقاطع صعودی جذاب در نمودار باشد، ولی قیمت بعد از آن با شتاب زیادی شروع به کاهش کند. از سوی دیگر، منفی کاذب نیز وضعیتی است که در آن یک تقاطع نزولی وجود داشته باشد، اما سهام ناگهان حرکت صعودی خوبی را شکل دهد.

یکی از بزرگ‌ترین ایرادات وارد شده به شاخص RSI این است که یک دارایی ممکن است مدت زیادی را در محدوده بالاتر از ۷۰ یا همان اشباع خرید (سیگنال فروش RSI) باقی بماند و روند صعودی را ادامه دهد. به اتفاق که چندان نادر هم نیست، در روندهای صعودی قوی اتفاق می‌افتد. از سوی دیگر، RSI ممکن است برای مدتی طولانی در محدوده اشباع فروش باقی بماند و هیچ تغییر روندی در بازار رخ ندهد، بلکه دارایی همچنان به نزول خود ادامه دهد. بنابراین، شاید بیشترین کاربرد این اندیکاتور در بازارهای نوسانی باشد که دارایی‌ها برای مدتی طولانی در محدوده‌های اشباع خرید و فروش باقی نمی‌مانند.

علاوه بر این، RSI فقط تغییرات قیمت را اندازه‌گیری می‌کند. عوامل مهم دیگری مانند حجم در محاسبه آن اعمال نمی‌شوند.

یکی دیگر از محدودیت‌های کلیدی این است که RSI داده‌های قیمت را فقط از یک دوره زمانی مشخص، معمولاً 14 روز در نظر می‌گیرد. این بدان معنی است که ممکن است زمان بیشتری طول بکشید تا این شاخص بتواند ایجاد تغییرات قابل توجه در شرایط بازار را منعکس کند.

یکی دیگر از محدودیت‌های بالقوه RSI این است که می‌تواند سیگنال‌های اشتباهی را در بازارهای متلاطم یا نوسانی ایجاد کند. در این شرایط این‌چنینی بازار، قیمت‌ها ممکن است به سرعت بالا و پایین شوند، اما لزوماً روندی را در یک جهت خاص شکل ندارند. در نتیجه، اندیکاتور ممکن است سیگنال‌های خرید یا فروش اشتباهی را صادر کند.

جمع‌بندی

درست مثل هر شاخص و اندیکاتور دیگری،  کیفیت سیگنال‌های صادر شده توسط RSI بسته به ماهیت و رفتار اوراق بهادار موردنظر متفاوت خواهد بود. بر همین اساس، اصلی‌ترین توصیه ما این است که از شاخص قدرت نسبی در کنار سایر مؤلفه‌ها و یا ابزارهای تکنیکال استفاده کنید. هرگز تنها با استناد به سیگنال‌های RSI اقدام به خرید و فروش نکنید و حداقل ترکیبی از ۲ اندیکاتور مختلف را برای تصمیم‌گیری لحاظ کنید.