بازارساز خودکار چیست و چگونه کار می‌کند؟

بازارساز خودکار (AMM) بخشی از اکوسیستم فایننس غیرمتمرکز (DeFi) هستند. آنها به جای بازار سنتی خریداران و فروشندگان، امکان داد و ستد دارایی‌های دیجیتال را به روشی خودکار با استفاده از استخرهای نقدینگی فراهم می‌کنند. کاربران AMM توکن‌های خود را که قیمت آنها با یک فرمول ریاضی ثابت تعیین می‌شود به استخرهای نقدینگی عرضه می‌کنند. استخرهای نقدینگی را که می‌توان برای اهداف مختلفی بهینه کرد، ابزار مهمی در اکوسیستم DeFi هستند.

در یک پلتفرم سنتی، خریداران و فروشندگان قیمت‌های متفاوتی را برای یک دارایی پیشنهاد می‌کنند. وقتی سایر کاربران قیمت فهرست شده را قابل قبول می‌دانند، معامله انجام شده و آن قیمت به قیمت بازار دارایی تبدیل می‌شود. سهام، طلا، املاک و مستغلات و اکثر دارایی‌ها، برای تجارت بر این ساختار بازار سنتی متکی هستند. با این حال، AMM ها رویکرد متفاوتی برای معاملات دارایی دارند.

AMM یک ابزار مالی منحصر به فرد برای فایننس غیرمتمرکز (دیفای) است. این فناوری غیرمتمرکز، همیشه برای تجارت در دسترس است و بر تعامل سنتی بین خریداران و فروشندگان متکی نیست. این روش جدید مبادله دارایی، ایده‌آل‌های اتریوم، رمزارزها و فناوری بلاک چین را محقق می‌کند: «اینکه هیچ نهادی متمرکزی سیستم را کنترل نمی‌کند و هر کسی می‌تواند راه‌حل‌های جدیدی بسازد و در آن مشارکت کند». در ادامه این مقاله از آکادمی مزدکس بیشتر با مفهوم بازارساز خودکار، نحوه کار، مزایا و معایب آن آشنا خواهیم شد.

بازارساز خودکار (AMM) چیست؟

بازارساز خودکار نوعی پروتکل مبادلاتی غیرمتمرکز است که برای قیمت‌گذاری دارایی‌ها بر اساس یک فرمول ریاضی به جای استفاده از دفتر ثبت سفارش (اوردر بوک) متکی است و دارایی‌ها طبق یک الگوریتم قیمتی ارزش‌گذاری می‌شوند.

این فرمول می‌تواند در هر پروتکلی متفاوت باشد. به عنوان مثال، یونی سواپ از x * y = k استفاده می کند، که x مقدار یک توکن در استخر نقدینگی است و y مقدار توکن دیگری است. در این فرمول، k یک ضریب ثابت است، به این معنا که نقدینگی کل استخر همیشه باید ثابت بماند. سایر AMMها از فرمول‌های دیگری استفاده می‌کنند. اما شباهت همه آنها این است که قیمت‌ها را به صورت الگوریتمی تعیین می‌کنند. 

بازارسازی سنتی معمولاً با شرکت‌هایی با منابع گسترده و استراتژی‌های پیچیده کار می‌کند. بازارسازها به شما کمک می‌کنند تا قیمت مناسب را در دفاتر ثبت سفارش صرافی‌ها مانند مزدکس دریافت کنید. آنها این فرآیند را غیرمتمرکز کرده و اساساً به هر کسی اجازه می دهند بازاری را بر روی بلاکچین ایجاد کنند.

بازارساز خودکار (AMM) چگونه کار می‌کند؟

یک بازارساز خودکار مشابه یک دفتر ثبت سفارش صرافی که در آن جفت‌های معاملاتی مثل اتر/دای وجود دارد، عمل می‌کند. با این حال، برای انجام معامله، نیازی به داشتن طرف مقابل (معامله‌گر دیگر) ندارید. در عوض، شما با یک قرارداد هوشمند تعامل دارید که بازار را برای شما «می سازد».

در یک صرافی غیرمتمرکز معاملات مستقیماً بین کیف پول‌های کاربران انجام می‌شود. اگر BNB را در ازای BUSD در DEX بفروشید، شخص دیگری در آن طرف معامله وجود دارد که BNB را با BUSD خود می‌خرد. ما می‌توانیم این را تراکنش همتا به همتا  (P2P) بنامیم.

در مقابل، شما می توانید بازارساز خودکار را به عنوان یک قرارداد به همتا (P2C) در نظر بگیرید. در اینجا نیازی به طرف مقابل به معنای سنتی نیست، زیرا معاملات بین کاربران و قراردادها انجام می‌شود. از آنجایی که هیچ اوردر بوکی وجود ندارد، هیچ نوع سفارشی هم در AMM وجود ندارد. قیمتی را که برای خرید یا فروش دارایی مورد نظر خود می‌خواهید دریافت‌کنید با فرمولی ریاضی تعیین می‌شود. 

همانطور که گفته شد در بازار ساز خودکار نیازی به طرف دوم معامله نیست، اما کسی باید نقدینگی این بازار را ایجاد کند. این نقدینگی در قرارداد هوشمند باید توسط کاربرانی به نام ارائه دهندگان نقدینگی (LPs)  تامین شود که در ادامه بیشتر به آن می‌پردازیم.

استخر نقدینگی چیست؟

ارائه دهندگان نقدینگی (LPs) وجوهی را به استخرهای نقدینگی اضافه می‌کنند. شما می‌توانید یک استخر نقدینگی را به عنوان سرمایه انبوهی در نظر بگیرید که معامله‌گران می‌توانند با آن معامله کنند. در ازای ارائه نقدینگی به پروتکل، LPها از معاملاتی که در استخر آنها اتفاق می‌افتد، کارمزد دریافت می‌کنند. در مورد یونی سواپ، ارائه دهندگان نقدینگی ارزشی معادل دو توکن (به عنوان مثال، 50٪ ETH و 50٪ DAI) را به استخر ETH/DAI واریز می‌کنند.

اما آیا  هر کسی می تواند یک بازارساز شود؟ در واقع بله! اضافه کردن وجوه به استخر نقدینگی بسیار آسان است. پاداش‌ها توسط پروتکل تعیین می‌شود. به عنوان مثال یونی سواپ 0.3٪ از معامله‌گران کارمزد دریافت می‌کند که این مستقیماً به LP ها می‌رسد. سایر پلتفرم‌ها ممکن است برای جذب ارائه‌دهندگان نقدینگی بیشتر در استخر خود، هزینه کمتری دریافت کنند.

چرا جذب نقدینگی مهم است؟ با توجه به نحوه کار بازارسازها، هرچه نقدینگی بیشتری در استخر وجود داشته باشد، ممکن است لغزش کمتری برای سفارشات بزرگ ایجاد شود. این به نوبه خود ممکن است کاربر بیشتری را به پلتفرم جذب کند.

مشکلات لغزش در انواع مختلف بازارساز متفاوت است، اما قطعاً باید به آن توجه داشت. به یاد داشته باشید، قیمت‌گذاری توسط یک الگوریتم تعیین می‌شود. به روشی ساده، تعیین می‌شود که نرخ مبادلتی بین توکن‌ها در استخر نقدینگی پس از معامله چقدر تغییر می‌کند. اگر این نرخ با حاشیه زیاد تغییر کند، لغزش زیادی وجود می‌آید.

برای اینکه این موضوع را بیشتر درک کنیم، فرض کنید می‌خواهید تمام اترهای موجود در استخر ETH/DAI را در یونی سواپ بخرید. شما باید برای هر اتر اضافی، پرمیومی به طور تصاعدی بالاتر را بپردازید و هرگز نمی‌توانید همه آنها را از استخر خریداری کنید. چرا؟ این به دلیل فرمول x * y = k است. اگر x یا y صفر باشد، به این معنا که ETH یا DAI در استخر صفر باشد، معادله دیگر معنا ندارد.

ضرر ناپایدار (impermanent loss) چیست؟

ضرر ناپایدار زمانی اتفاق می‌افتد که نسبت قیمت توکن‌های سپرده‌شده پس از سپرده‌گذاری در استخر تغییر کند. هرچه این تغییر بزرگتر باشد، ضرر ناپایدار بزرگتر است. به همین دلیل است که بازارسازهای خودکار با جفت ارزهایی که ارزش مشابهی دارند، مانند استیبل کوین‌ها، عملکرد بهتری دارند. اگر نسبت قیمت بین جفت ارز در محدوده نسبتاً کوچکی باقی بماند، ضرر ناپایدار نیز ناچیز است.

از سوی دیگر، اگر این نسبت بسیار تغییر کند، ارائه دهندگان نقدینگی بهتر است به جای اضافه کردن وجوه به استخر، توکن‌های خود را نگه دارند. 

با این گفته، ضرر ناپایدار نام مناسبی برای این پدیده نیست. «ناپایداری» این فرض را می‌رساند که اگر دارایی‌ها به قیمتی که در ابتدا سپرده شده‌اند بازگردند، ضرر کاهش می‌یابد. با این حال، اگر وجوه خود را با نسبت قیمت متفاوتی نسبت به زمانی که آنها را واریز کرده اید برداشت کنید، ضرر بسیار ناپایدار است. در برخی موارد، کارمزدهای معاملاتی ممکن است ضررها را کاهش دهد، اما هنوز مهم است که خطرات را در نظر بگیرید.

مزایا و معایب بازارساز خودکار

• رفع مشکل تامین نقدینگی در صرافی‌های غیرمتمرکز: در اولین سال‌هایی که صرافی‌های غیرمتمرکز ایجاد شده بودند، مشکل اصلی آن‌ها نقدینگی بسیار پایین بود. در گذشته برای معامله در این صرافی‌ها باید مدت‌ها منتظر می‌ماندید تا سفارش شما تامین نقدینگی شود. اما با استفاده از بازارسازهای خودکار، تامین نقدینگی در صرافی‌های غیرمتمرکز تا حد بسیار زیادی حل شده و معامله‌گران می‌توانند با سرعت بسیار زیادی همانند یک صرافی متمرکز، معاملات خود را انجام دهند.

• کسب درآمد: کاربران با تامین نقدینگی در استخرها می‌توانند در ازای هولد کردن رمزارز خود سود کسب کنند. 
• حجم نقدینگی کم در مقایسه با صرافی‌های متمرکز: با اینکه بازارسازهای خودکار کمک بسیار زیادی برای تامین نقدینگی صرافی‌های غیرمتمرکز انجام داده‌اند، اما هنوز هم توانایی کمتری در مقابل صرافی‌های متمرکز دارند و این تکنولوژی هنوز به مقبولیت و پیشرفت بیشتری نیاز دارد.
• ضرر ناپایدار: اگر در یک بازار ساز خودکار سیستم آربیتراژی مناسبی وجود نداشته باشد، سرمایه‌گذاران استخرهای نقدینگی دچار ضرر خواهند شد.

معرفی شناخته شده ترین بازارسازهای خودکار

امروزه با تکامل اکوسیستم DeFi بازارسازهای خودکار هم گسترش یافته‌اند. سه مورد از معروف‌ترین بازرسازهای خودکار عبارتند از:

• یونی سواپ (Uniswap)
• کرو (Curve)
• بالانسر (Balancer)

فناوری پیشگام یونی سواپ (Uniswap) که به کاربران این امکان را می‌دهد با هر جفت توکن ERC-20 با نسبت 50/50 یک استخر نقدینگی ایجاد کنند، به ماندگارترین مدل AMM در شبکه اتریوم تبدیل شده است.

کرو (Curve) در ایجاد استخرهای نقدینگی دارایی‌های مشابه مانند استیبل کوین‌ها تخصص دارد و در نتیجه برخی از پایین‌ترین نرخ‌ها و کارآمدترین معاملات را در صنعت کریپتو ارائه می‌کند و در عین حال مشکل نقدینگی محدود را حل می‌کند.

بالانسر (Balancer) با اجازه دادن به کاربران برای ایجاد استخرهای نقدینگی پویا با حداکثر هشت دارایی با نرخ مختلف، انعطاف‌پذیری زیادی دارد و با این کار به برخی محدودیت های یونی سواپ غلبه می‌کند.

جمع‌بندی

بازارسازهای خودکار جزء اصلی فضای DeFi هستند. آنها اساساً افراد را قادر می‌سازند تا بازارهایی را به طور یکپارچه و کارآمد ایجاد کنند. در حالی که آنها در مقایسه با دفتر ثبت سفارش صرافی‌های سنتی محدودیت‌های خاص خود را دارند، اما نوآوری که برای ارزهای دیجیتال به ارمغان می‌آورند بسیار ارزشمند است.

بازارسازهای خودکار هنوز در مراحل اولیه توسعه خود هستند. AMM هایی که امروزه می شناسیم و استفاده می‌کنیم (مانند یونی سواپ و پنکیک سواپ) هرچند از نظر طراحی زیبا هستند، اما از نظر ویژگی محدودند. احتمالاً در آینده طرح های نوآورانه بیشتری برای بازارسازهای خودکار ارائه میشود که نرخ کارمزد کمتر، اصطکاک کمتر و در نهایت نقدینگی بهتری برای هر کاربر دیفای به ارمغان می‌آورد.