آشنایی با مفهوم وایت پیپر در دنیای رمزارز

اگر در قامت یک سرمایه‌گذار، معامله‌گر، کارآفرین یا برنامه‌نویس در حوزه بلاکچین و رمزارزها فعال هستید، واژه «وایت پیپر» یا «سپیدنامه» (Whitepaper) به گوشتان آشناست. روز یا هفته‌ای نیست که چندین نسخه وایت پیپر با وعده حل چالش‌های فنی شبکه‌های بلاکچینی منتشر نشود. از این رو، آشنایی با مفهوم وایت پیپر و یادگیری چگونگی تجزیه و تحلیل آن می‌تواند برگ برنده‌ای بزرگ برای کشف فرصت‌های سرمایه‌گذاری بالقوه باشد.

در این مقاله جامع، می‌خواهیم بدانیم وایت پیپر چیست، نگاهی به کاربردها و اهداف نگارش آن بیندازیم، با عناصر سازنده‌اش آشنا شویم و دست آخر بیاموزیم که برای ارزیابی یک وایت پیپر به چه نکاتی باید توجه کرد.

وایت پیپر چیست؟

Whitepaper یا سپیدنامه، سندی است که اهداف یک پروژه و نقشه راه تحقق آن را تشریح می‌کند. در حوزه رمزارزها، وایت پیپر، مقاله‌ای جامع است که سیر تا پیاز یک پروژه از طراحی و الزامات فنی گرفته تا اهداف، قابلیت‌ها و مزیت‌های نسبی آن را به‌طور دقیق توضیح می‌دهد. هدف نخست از طراحی و نگارش یک وایت پیپر، آگاهی‌بخشی به مخاطبان هدف و سرمایه‌گذاران احتمالی است.

وایت پیپرها به‌طور معمول، در قالب مقالات دانشگاهی به رشته تحریر درمی‌آیند و حاوی اطلاعات، آمار و نمودارهای مختلف از زوایای گوناگون یک پروژه هستند. بنیان‌گذاران و توسعه‌دهندگان یک پروژه، پیش از عرضه رمزارزی جدید، دست به انتشار وایت پیپر می‌زنند تا بتوانند از این رهگذر، توجه فعالان بازار را به پروژه خود معطوف و زمینه را برای برگزاری رویداد عرضه اولیه سکه (ICO) فراهم کنند.

نباید از این واقعیت غافل شد که هیچ قاعده واحد و فراگیری برای طراحی و نگارش یک وایت پیپر وجود ندارد. افزون‌براین، برخورداری یک پروژه رمزارزی از وایت پیپر، یک شرط لازم برای ارزیابی کیفی آن است نه یک شرط کافی. این یعنی اگر پروژه‌ای فاقد وایت پیپر باشد، هیچ نمره‌ای از رتبه‌بندی کیفی دریافت نمی‌کند؛ اما اگر پروژه‌ای دارای وایت پیپر باشد، به این معنی نیست که باکیفیت ارزیابی شود.

طراحان و توسعه‌دهندگان یک پروژه می‌توانند Whitepaper خود را به سبک و سیاق دلخواه خود بنویسند. فارغ از این، همان‌طور که در بازار رمزارزها پروژه‌های بی‌ارزش بسیاری وجود دارند، شمار وایت پیپرهای بی‌محتوا و گمراه‌کننده هم بسیار است.

یک Whitepaper شامل چه بخش‌هایی می‌شود؟

به‌طور خلاصه و فهرست‌وار، اجزا و مولفه‌های سازنده یک وایت پیپر از این قرار است:

• عنوان کلی و فهرست مطالب
• مقدمه
• تشریح عملکرد
•  سازوکار اجماع
• مثال‌هایی از کاربرد در دنیای واقعی
• نمودارها
• نتیجه‌گیری

ناگفته نماند که وایت پیپرها قالب واحدی ندارند و ممکن است اجزای متفاوتی داشته باشند. هر پروژه هم به فراخور اهداف و عملکردش، احتمال دارد شامل بخش‌های متفاوتی باشد. در ادامه، با نگاهی دقیق‌تر، اجزای سازنده یک وایت پیپر متعارف را تشریح می‌کنیم.

عنوان کلی و فهرست مطالب

صفحه آغازین وایت پیپرها به‌طور معمول، حاوی عنوان کلی مقاله است و به تشریح ساختار عمومی آن اختصاص دارد. افزون‌براین، مشابه با هر مقاله دانشگاهی دیگری، ممکن است در ابتدای وایت پیپر، صفحه‌ای شامل فهرست عناوین گنجانده شود تا شمایی کلی از بدنه اصلی مقاله را در اختیار خواننده قرار دهد.

مقدمه

مقدمه، یکی از اجزای اساسی هر وایت پیپری است. این بخش، چرایی تعریف و طراحی پروژه را تشریح می‌کند و از ضرورت پیاده‌سازی آن در حوزه رمزارزها می‌گوید. عموماً این بخش با توضیح چالش‌های کنونی آغاز می‌شود و در ادامه، راهکار ارائه شده را برای حل و فصل آن تبیین می‌کند. همچنین مقدمه‌ها به‌طور معمول، شامل چکیده‌ای از پروژه و چندوچون عملکرد آن است.

تشریح عملکرد

بخش عمده‌ از Whitepaper به تشریح عملکرد پروژه اختصاص می‌یابد. به بیانی ساده‌تر، در این بخش، توضیح داده می‌شود که پروژه و ارز دیجیتال بومی آن قرار است چه سنگی را از پیش پای کاربران بردارد و چگونه و از چه مسیری می‌خواهد اهداف خود را محقق کند. بخش تشریح عملکرد، خود می‌تواند مشتمل بر چندین زیربخش باشد و در آن‌ها جزئیات فنی شبکه بلاکچینی میزبان پروژه و قابلیت‌های متمایز آن را توضیح دهد.

سازوکار اجماع

در بخش سازوکار اجماع، نگارندگان وایت پیپر باشد توضیح بدهند که گره‌های شبکه بلاکچینی میزبان، چگونه با هم بر سر اعتبارسنجی تراکنش‌ها به توافق می‌رسند. گفتنی است که سازوکار اجماع، روشی نظام‌مند برای صحت‌سنجی تراکنش‌ها در یک شبکه بلاکچینی بر پایه توافق جمعی اعضای آن شبکه است.

مثال‌هایی از کاربرد در دنیای واقعی

مفاهیم دنیای رمزارزها به‌طور معمول، پیچیده و فراتر از دایره درک کاربران مبتدی هستند. بنابراین یک وایت پیپر خوب باید شامل مثال‌ها و نمونه‌هایی عملی از کاربرد پروژه باشد تا بتواند ویژگی‌ها و کاربردهای آن را به‌طور ملموس تشریح کند. برای مثال می‌توان به وایت پیپر بیت‌کوین اشاره کرد. ساتوشی ناکاموتو، نویسنده این وایت پیپر برای تبیین عناصر سازنده بیت‌کوین، از مثال سیستم پرداخت الکترونیکی استفاده کرد تا کاربران بتوانند ساده‌تر با مفهوم و کاربرد این رمزارز آشنا شوند.

نمودارها

نمودارها هم از دیگر ابزارهای مفید انتقال مفاهیم پیچیده هستند که می‌توانند تشریح مولفه‌های یک پروژه را تسهیل کنند. معمولا توضیح متنی برخی مفاهیم فنی، ممکن است پیچیده باشد و اینجاست که ابزارهای بصری از جمله نمودارها می‌توانند به کمک نویسندگان وایت پیپر بیایند.

نتیجه‌گیری

در پایان بسیاری از وایت پیپرها بخشی تحت عنوان نتیجه‌گیری وجود دارد که خلاصه‌ای از مقاله را در اختیار خواننده می‌گذارد. یک نتیجه‌گیری و حسن ختام خوب برای یک وایت پیپر می‌تواند عناصر سازنده آن را به صورت منسجم گرد هم بیاورد.

دلایل ایجاد وایت پیپر

وایت پیپرها یا سپیدنامه‌ها دست‌کم پیشینه‌ای صدساله دارند و در روزهای نخست به ابتکار دولت بریتانیا طراحی شدند. این مقالات در ابتدا با هدف آگاهی‌بخشی به آحاد مردم از تصمیمات سازمان‌های حاکمیتی منتشر می‌شدند.

امروزه اما وایت پیپرها ابزارهایی برای پیشبرد اهداف بازاریابی هستند و پیش از هر چیزی، متقاعد کردن مخاطبان و مشتریان بالقوه را دنبال می‌کنند. اما چرا این مقالات با عنوان وایت پیپر یا سپیدنامه، نام‌گذاری شده‌اند؟ پاسخ این است که این نام را دولت بریتانیا برای این مقالات برگزیده است. رنگ سفید پس‌زمینه این مقالات از نظر طبقه‌بندی اسناد، نشان می‌داد که می‌توان آن‌ها را در معرض دید عموم قرار داد.

از آن زمان، این مقالات به تدریج برای تشریح مسائل حوزه‌های علمی و فنی به کار گرفته شدند. وایت پیپرها برخلاف دیگر مقالات ژورنالیستی، فاقد هرگونه عناصر بصری جذاب و فریبنده هستند و بیش از آنکه به دنبال اغوای مخاطب باشند، در پی آموزش‌اند. بنابراین مهم‌ترین دلیل نگارش وایت پیپر، آموزش مخاطب و آشنایی او با یک محصول تازه است.

انواع پیپر در حوزه رمزارزها

علاوه‌بر وایت پیپرها، مقالات دیگری نیز در حوزه ارزهای دیجیتال منتشر می‌شوند که شاید اسامی آن‌ها چندان به گوشتان آشنا نباشد. «یلو پیپر» (Yellow Paper) و «بژ پیپر» (Beige Paper) از جمله این مقاله‌ها هستند که در ادامه هر یک را به‌طور مختصر معرفی می‌کنیم.

وایت پیپر | White paper

Whitepaper، پیش از آنکه سندی حاوی الزامات و جزئیات فنی یک پروژه باشد، سندی برای پیشبرد اهداف بازاریابی است. به بیانی دیگر، وایت پیپر در گام نخست به دنبال جذب مشتریان بالقوه برای آشنایی اولیه با یک پروژه و اهداف آن است. همان‌طور که پیش‌تر گفتیم، در هر وایت پپیری باید مشتمل بر چالش‌ها، راهکارها، عملکرد، سازوکار اجماع و نقشه راه تحقق اهداف یک پروژه باشد.

یلو پیپر | Yellow paper

یلو پیپر، نسخه فنی‌تر یک وایت پیپر است. در این مقاله، تمامی جزئیات فنی یک پروژه که پیش‌تر در Whitepaper آن به‌طور خلاصه آمده، به صورت دقیق تشریح می‌شود. اگر وایت پیپر را به مثابه یک پروپوزال در نظر بگیرید، یلو پیپر، جلد دوم آن است که تک‌تک جزئيات فنی را در بر می‌گیرد.

بژ پیپر | Beige paper

Beige paper را می‌توان نسخه بازنویسی‌شده یلو پیپر دانست که خوانش و فهم آن ساده‌تر است. بژ پیپر، یلو پیپر را در قالب خواناتر بازآرایی می‌کند تا درک مفاهیم فنی برای همه مخاطبان، آسان‌تر شود.

کاربرد وایت پیپر

وایت پیپرها گام‌های نخست هر پروژه رمزارزی برای راه‌اندازی، ورود به بازار و جذب سرمایه‌گذار هستند. آن‌ها حاوی توضیحاتی جامع و کامل از ابعاد گوناگون یک پروژه و چیستی و چرایی آن هستند. گرچه معمولاً در وب‌سایت‌ یک پروژه، اطلاعات مفیدی از زوایای مختلف آن در دسترس است؛ اما وایت پیپر آن اطلاعات عمیق‌تری را در اختیار کاربران می‌گذارد و نقشی سازنده‌تر در اقناع سرمایه‌گذاران ایفا می‌کند.

افزون‌براین، هیچ روشی بهتر از مطالعه یک وایت پیپر یک پروژه برای یادگیری مفاهیم آن نیست. اگر به دنبال سرمایه‌گذاری در یک پروژه هستید، بدون هیچ تردیدی، باید در گام اول، به سراغ وایت پیپر آن بروید و اجزای گوناگونش را به دقت واکاوی کنید. گرچه خواندن و تحلیل یک وایت پیپر ممکن است بسیار زمان‌بر باشد؛ اما ارزشش را دارد و می‌تواند سرنخ مناسبی برای رتبه‌بندی یک پروژه در اختیار شما بگذارد.

اهداف یک وایت پیپر چیست؟

یک Whitepaper به دنبال پاسخگویی به چند پرسش کلیدی است که در ادامه به آن‌ها اشاره خواهیم کرد.

۱- هدف از تعریف و طراحی پروژه چیست؟

اساسی‌ترین بخش یک وایت پیپر، تشریح هدف و عملکرد یک پروژه رمزارزی است. طراحان یک وایت پیپر در گام نخست باید پاسخ بگویند که با تعریف یک پروژه، به دنبال چه هدفی هستند؟ آیا در پی خلق پلتفرمی برای دیگران توسعه‌دهندگان‌اند؟ یا آنکه می‌خواهند طراحی نو برای اعطای پاداش به هنرمندان و نویسندگان و خالقان آثار هنری در بیندازند؟ خلاصه آنکه، هدف بنیان‌گذاران یک پروژه، هرچه باشد، باید به‌طور دقیق در وایت پیپر، تشریح و تبیین شود.

به بیان دیگر، یک وایت پیپر، ویترین یک پروژه رمزارزی است. گردانندگان یک پروژه، تمام تلاش خود را به کار می‌بندند تا با طراحی و تدوین یک وایت پیپر شسته‌رفته، عزم راسخ خود را برای راه‌اندازی یک پروژه به نمایش بگذارند. اگر توضیحات مندرج در یک وایت پیپر، مبهم باشد و در لفافه توضیحات فنی گیج‌کننده، مخاطب را به بیراهه بکشاند، بی‌درنگ باید از آن دوری کرد.

۲- پروژه تشریح شده در وایت پیپر در پی حل چه معضلی است؟

دومین پرسش کلیدی که گردانندگان یک پروژه باید در وایت پیپر با آن پاسخ بدهند، این است که به دنبال حل و فصل چه معضلی هستند. مهم‌تر از این، آن‌ها باید اثبات کنند که این معضل، مسئله‌ای است که کاربران در حال حاضر با آن دست و پنجه نرم‌ می‌کنند و چالشی ساختگی نیست. شاید کمی تعجب‌آور به نظر برسد، اما بسیاری از پروژه‌های رمزارزی به دنبال حل معضلی هستند که اساساً وجود خارجی ندارد. آن‌ها مشکلاتی را مطرح می‌کنند که یا گریبانگیر کسی نیست یا آنکه آنقدر کوچک و جزئی است که تنها تعداد انگشت‌شماری از کاربران را گرفتار کرده است.

طراحان یک پروژه، در گام بعدی باید چگونگی ارتباط معضل مطرح‌شده را با وقایع و چالش‌های روز، تشریح کنند. آن‌ها باید بگویند که خط و ربط اهداف پروژه‌شان با روندهای جاری حاکم بر بازار و صنعت رمزارزها چیست و آیا حل و فصل معضل یادشده برای کاربران، فوریت دارد یا نه.

۳- پروژه قرار است چگونه و از چه روشی، معضل طرح‌شده را حل کند؟

پس از آنکه طراحان یک پروژه، به روشنی، معضلی را مطرح کردند، باید بگویند که چگونه و از چه روشی می‌خواهند آن را حل و فصل کنند. در این بخش، طراحان باید ادبیات فنی‌تری را به کار بگیرند و ابعاد فناورانه راهکار خود را تشریح کنند.

در ادامه، نویسندگان وایت پیپر باید بگویند که چرا برای حل معضلی که یافته‌اند، سراغ بلاکچین رفته‌اند. آن‌ها باید پاسخ بدهند که آیا پیاده‌سازی یک فناوری غیرمتمرکز گران به کار پروژه می‌آید؟ و اگر این چنین است، از چه روشی می‌خواهند راهکار خود را اجرایی کنند. بدیهی است که قرار نیست قفل همه مشکلات با کلید بلاکچین باز شود. حواستان باشد که بسیاری از پروژه‌های رمزارزی، از نام و عنوان بلاکچین، تنها برای پوشاندن ضعف مدل‌های تجاری و کسب‌وکاری خود استفاده می‌کنند تا بتوانند توکن‌های خود را به سرمایه‌گذاران از همه‌جا بی‌خبر بفروشند.

۴- تشریح توکنومیک یا اصول اقتصاد توکن پروژه

هدف دیگری که طراحان یک وایت پیپر از نگارش آن دنبال می‌کنند، تشریح توکنومیک یک پروژه است. توکنومیک، نقش توکن را در مدل کسب‌وکار یک پروژه توضیح می‌دهد و پتانسیل‌های احتمالی رشد آن را واکاوی می‌کند. هدف نهایی این است که کاربران بتوانند برآوردی هر چند سرانگشتی از ارزش توکن پروژه به دست بیاورند. توکنومیک خود دارای چند مولفه است که در ادامه به‌طور مختصر به هر یک اشاره می‌کنیم.

کاربرد توکن

هرچه کاربردهای توکن پروژه، شفاف‌تر تبیین شود، ارزش تخمینی آن بیشتر می‌شود. بسیاری از معامله‌گران و سرمایه‌گذاران رمزارزها به سودای کسب سود بیشتر، دست به خرید این دارایی‌ها می‌زنند. بنابراین طراحان یک وایت پیپر باید بتوانند از پس اقناع مخاطبان خود برای خریداری توکن‌شان بربیایند. اگر هیچ کاربردی برای توکن پروژه، قابل تصور نباشد، آن توکن، تنها کاربردی سوداگرانه خواهد داشت و به محض افت قیمت، از سبد سرمایه‌گذاری کاربران حذف می‌شود.

عرضه توکن

از دیگر مولفه‌های بنیادی توکنومیک که عاملی تاثیرگذار در ارزش‌گذاری یک توکن است، می‌توان به چندوچون عرضه و میزان ذخایر آن توکن اشاره کرد. آیا قرار است موجودی توکن، محدود باشد یا بی‌نهایت؟ توکن‌های با عرضه محدود، کمیاب هستند و رفته‌رفته با افزایش قیمت مواجه می‌شود. بااین‌حال، توکن‌های دارای عرضه نامحدود، با تغییرات نابهنگام بازار، ارزش خود را ممکن است از دست بدهند.

چگونگی تخصیص

در بخش توکنومیک یک پروژه، بنیان‌گذاران باید بگویند که چه تعداد از توکن‌ها به خود آن‌ها تعلق دارد و چه تعداد را برای عرضه‌های آتی و توسعه پروژه اختصاص می‌دهند. در این میان، اگر دیدید که گردانندگان یک پروژه، سهم بزرگی از توکن‌ها را برای خود برداشته‌اند و بخش اندکی را برای پوشش هزینه‌های توسعه‌ای اختصاص داده‌اند، بهتر است از آن پروژه دوری کنید.

صرافی‌های پذیرنده توکن

در بخش دیگر توکنومیک، طراحان پروژه باید بگویند که توکن آن‌ها در کدام صرافی‌ها فهرست شده است یا آنکه در تلاش برای راهیابی به کدام صرافی هستند؟ بدیهی است که هر چه صرافی‌های پذیرای یک توکن، آوازه فراگیرتری داشته باشند، می‌توان با امید بیشتری به آینده آن دل بست.

۵- نقشه راه پروژه چیست؟

از دیگر اهداف نگارش وایت پیپر، تشریح نقشه راه یک پروژه است. نقشه راه، مسیر توسعه یک پروژه را مشخص و برنامه‌های کوتاه و درازمدت را برای دستیابی به اهداف پروژه تشریح می‌کند.

۶- تیم طراحان و گردانندگان یک پروژه شامل چه کسانی است؟

دیگر هدف مهم از نگارش Whitepaper،‌ معرفی گروه طراحان و بنیان‌گذاران یک پروژه است. در وایت پیپر باید بنیان‌گذاران، مشاوران و حتی کارکنان یک پروژه با اسم و رسم واقعی و دقیق معرفی شوند و خلاصه‌ای از پیشینه کاری آن‌ها در اختیار مخاطب قرار بگیرد.

حوزه رمزارزها پر از کلاهبرداران و جاعلانی است که از نام‌های بزرگ و بیوگرافی‌های ساختگی برای تبلیغ پروژه‌های خود استفاده می‌کنند. بنابراین، درج دقیق اسامی طراحان یک پروژه، تشریح فهرست‌وار سوابق کاری آن‌ها و ارائه اطلاعاتی از جمله نمایه لینکدین و آدرس ایمیلشان، می‌تواند راهگشای کاربران در ارزیابی یک Whitepaper باشد.

در یک وایت پیپر معتبر به چه مواردی باید توجه کرد؟

در یک وایت پیپر، علاوه بر فهرست، مقدمه، بیان مسئله، راهکار، سازوکار اجماع، تیم و نقشه راه، نکاتی نیز وجود دارند که نباید از آن‌ها غافل شوید. برای مثال، بسیاری از وایت پیپرهای به‌ظاهر معتبر، با اتهامات مختلف در زمینه سرقت محتوا و دستاوردهای علمی و فنی دیگران، مواجه هستند. از این رو، نباید به ارزیابی تک‌بعدی یک وایت پیپر اتکا کرد.

در مجموع، برای ارزیابی بهتر یک وایت پیپر، بهتر است نیم‌نگاهی هم به این موارد داشته باشید:

بازه زمانی دستیابی به اهداف

یک وایت پیپر معتبر باید به‌طور دقیق، نقشه راه خود را مشخص و یک جدول زمانی برای تحقق اهدافش ترسیم کند. اگر دیدید که خبری از جدول زمانی نیست، بدانید که به جای یک پروژه واقعی، با یک طرح مفهومی سروکار دارید.

به خاطر داشته باشید که جداول زمانی معتبر، دارای دست‌کم چندین نقطه عطف شفاف در بازه‌های زمانی ۱۲ تا ۱۸ ماهه هستند. فهرست شدن در صرافی، راه‌اندازی شبکه آزمایشی و شبکه اصلی، نقاط عطف اساسی یک پروژه به شمار می‌آیند. اگر وایت پیپر، فاقد یک جدول زمانی دقیق برای این رخدادهای حیاتی است، بهتر است از آن دوری کنید.

تاریخ‌های تخصیص یا آزادسازی توکن‌های پروژه

اصول اقتصادی یا توکنومیک یک پروژه هم باید به‌طور دقیق در وایت پیپر تشریح شود و مراحل مختلف تخصیص و آزادسازی توکن‌ها با تاریخ دقیق در اختیار مخاطب قرار بگیرد.

در یک وایت پیپر معتبر باید محدودیت‌های مالی پروژه به‌طور دقیق، تبیین شود. همچنین باید مشخص شود که پروژه در مراحل مختلف از راه‌اندازی اولیه تا راه‌اندازی نهایی، چگونه می‌خواهد هزینه‌های خود را تأمین کند. افزون‌براین، در یک وایت پیپر باید سهم بنیان‌گذاران و سرمایه‌گذاران از توکن‌های پروژه با تمام ریزه‌کاری‌های معلوم شود. اگر دیدید که سهم بنیان‌گذارها بیش از مجموع هزینه‌های توسعه‌ای پروژه است، بهتر است به دنبال پروژه دیگری بروید.

جمع‌بندی

بیشتر Whitepaperها دارای اجزای سازنده مشابهی هستند؛ بنابراین برای صیانت از سرمایه‌های خود، بهتر است با چندوچون رمزگشایی از آن‌ها آشنا شوید. حوزه رمزارزها جولانگاه کلاهبردارانی است که برای بلعیدن دارایی‌های شما در گوشه و کنار، کمین کرده‌اند. از این رو، اگر از بررسی و ارزیابی موشکافانه وایت پیپرها غافل شوید، کلاهتان پس معرکه است و دیر یا زود باید منتظر به باد رفته سرمایه‌هایتان باشید.

به خاطر داشته باشید که ارزیابی یک پروژه، به هیچ وجه به تجزیه و تحلیل وایت پیپر آن خلاصه نمی‌شود. واکاوی یک وایت پیپر، صرفا نقطه آغازین ارزیابی یک پروژه است. مهم‌ترین عامل دیگری که باید به آن توجه کنید، توانایی طراحان پروژه در تحقق اهدافشان است. در این باره بهتر است از کارشناسان خبره کمک بگیرید و به احساسات و دانش خودتان اکتفا نکنید. هرچه ویت پیپرهای بیشتری را بخوانید، خم و چم ارزیابی آن‌ها بیشتر دستتان می‌آید.